De nederige wolf
Armoede valt niet te reduceren tot één levensdomein, zoals een gebrek aan kwaliteitsvolle huisvesting.
Studentendopen zijn een dehumaniserend machtsspel, daarover zijn de meeste commentatoren het eens. Toen ik studeerde, was je cool wanneer je niet meedeed aan dat soort rituelen. ‘Meeloper’ was zowat het ergste scheldwoord. Nog meer dan de wansmakelijke excessen, gold het meelopen op zich als de grootste vernedering. Het kritische ego uitschakelen en zich aanpassen aan de groep was definitief ontmaskerd als een archaïsche reflex: volgens sommigen fascistisch, volgens anderen een teken van zwakte.
Zoveel jaar later kijk ik kritischer terug op die gedachtegang. De eerste vorm van vernedering, die gepaard gaat met machtsmisbruik, is uiteraard fout en barbaars. Terecht ook zijn we de uitsluitende mechanismen van zulke initiatierituelen gaan wantrouwen. Maar de tweede vorm, waar nederigheid en vernedering achteloos worden gelijkgeschakeld, verdient een genuanceerdere blik.
In een beroemde lezing in 1944 waarschuwde de auteur C.S. Lewis (van De kronieken van Narnia) zijn studenten voor een dynamiek die ze in hun leven nog zouden leren kennen: de ambitie om te behoren tot een inner ring. Volgens Lewis is die ambitie een van onze meest oorspronkelijke drijfveren. Hoewel het verschil tussen in en outsider vaak onzichtbaar lijkt, houdt het ons permanent bezig. Onze grootste angst is om verstoten te worden uit de roedel.
Die gedachte vinden we terug in de vaak gebruikte metafoor van de lone wolf. Dat die zich afkeert van de maatschappij, geldt als een afwijzing van de gangbare normen en waarden. Tegelijk vinden we het gênant wanneer iemand te duidelijk naar erkenning hengelt. De openlijke hunkering naar goedkeuring is een teken van zwakte, iets waarvoor je je moet schamen.
Vandaag kennen we een ingenieuze oplossing voor deze patstelling. We proberen erbij te horen door ons te onderscheiden van de rest: door de beste te zijn, de mooiste, de grappigste. Lidmaatschap van de inner ring hangt af van hoe goed je daarin slaagt. Facebook en Instagram helpen je daar graag een handje bij. H&M en consorten maken het betaalbaar: we zijn en masse origineel. Wie faalt blijft een outsider, een loser.
Het is logisch dat dit tot problemen leidt. Steeds meer jonge mensen kwijnen weg onder de gevolgen van excessief perfectionisme en faalangst. Nooit ben je nog veilig, telkens opnieuw moet je je bewijzen. In dat licht valt er wel iets te zeggen voor initiatierituelen. Een ritueel dat je de zekerheid geeft dat je er vanaf nu bij hoort, ontslaat je van de permanente druk om je te bewijzen. Zo maken rituelen ruimte voor een vorm van nederigheid die ondergewaardeerd wordt. Je originaliteit kan je dan in alle stilte laten ontluiken.
Er zijn intussen genoeg recepten om het armoedebeleid op het juiste spoor te zetten