Hoe zwart was Kuifje? De pastoor achter Hergé
Stripfiguur Kuifje had niet alleen tekenaar Hergé als geestelijke vader. Zonder de extreemrechtse priester Norbert Wallez had hij al evenmin bestaan. Marcel Wilmet schreef een spannende biografie over de priester en diens reactionaire katholicisme.
Het valt niet te bewijzen, maar zonder priester Norbert Wallez (18821952) zou de geschiedenis van het stripverhaal er wellicht helemaal anders hebben uitgezien. Hij had immers een beslissende invloed op de carrièrestart van Georges Remi (19071983), alias Hergé, de geestelijke vader van Kuifje. Zelfs de ‘klare lijn’ die Hergé tot zijn keurmerk maakte en toonaangevend werd in de ontwikkeling van het tekenverhaal, kwam er onder Wallez’ impuls. Want hij zag de strip als een middel om een jong publiek een ideologie bij te brengen; de realistische en dynamische ‘klare lijn’ maakte het mogelijk om de boodschap helder en ondubbelzinnig te verbeelden. Hergé had het talent, Wallez het vehikel: de conservatiefkatholieke Brusselse krant Le XXe Siècle.
Wallez’ rol als mentor van Hergé is bekend, zijn extremistische sympathieën zijn dat ook, maar in de historiografie komt hij zelden uit de schaduw van Hergé. Daarin brengt oudjournalist Marcel Wilmet verandering met zijn goed gedocumenteerde boek Abbé Wallez. De zwarte eminentie van Degrelle en Hergé. Wilmet, geen historicus, wel een zorgvuldige journalist én ‘tintinofiel’, deed het beknopt maar overtuigend en met zin voor nuance.
Katholiek strijdblad
Wilmet toont Wallez als de Henegouwse priester die altijd meer wilde zijn dan de bevlogen classicus en pedagoog die hij aanvankelijk was. Wallez koppelde een polemische en activistische ingesteldheid aan een snel radicaliserende ideologie: nationalistisch, antidemocratisch, reactionair, monarchistisch en natuurlijk klerikaal. De moderniteit die na 1918 stilaan vorm kreeg, wekte in hem definitief de propagandist. Via kardinaal Mercier werd hij in 1924 directeur van Le XXe Siècle, een ingedommelde burgerlijke krant, waarvan hij een rechtskatholiek strijdblad maakte. Inspiratie vond hij in het Italiaanse fascisme van duce Benito Mussolini, van wie hij een gesigneerde foto op zijn bureau had staan.
Hij nam de jonge Georges Remi in dienst om als vormgever de krant visueel aantrekkelijker te maken. En hij kreeg de leiding over de vrijdagse jeugdbijlage Le Petit Vingtième, om het jonge volkje voor het blad en zijn boodschap warm te maken, onder meer met jeugdheld Kuifje en wat later, ook op aangeven van Wallez, met de ketjes Quick en Flupke. Op 19 januari 1929 verscheen daar de eerste aflevering van de avonturen van Kuifje in de SovjetUnie.
Wallez had Hergé het onder werp aangepraat om de perfiditeit van het bolsjewisme dik in de verf te zetten. Hij koos Congo als volgende bestemming van reporter Kuifje, om de katholieke missies in het Belgische kolonialisme glans te geven. Wallez zag zichzelf wel degelijk als medeauteur: toen de strips in albums op de markt kwamen, incasseerde hij de helft van de auteursrechten.
Germaanse Walen
Het tweemanschap kreeg een symbolische bezegeling toen Hergé in 1932 trouwde met Germaine Kieckens, Wallez’ secretaresse. Zij volgde de abbé kritiekloos in diens almaar radicalere opinies en verwachtte van haar man hetzelfde. Volgens Wilmet lagen Hergés groeiende ideologische twijfels na de Tweede Wereldoorlog aan de basis van hun echtscheiding.
Haar sympathie ging niet alleen levenslang uit naar Wallez, maar ook naar Léon Degrelle, nog een pupil van de priester, die kort na Hergé als reporter in dienst kwam van Le XXe Siècle. Later zou Degrelle graag beweren dat Hergé Kuifje naar hem had gemodelleerd. In de jaren 30 radicaliseerde de gedreven katholieke student Degrelle snel. Met de katholieke partij kwam het tot een breuk, waarna hij het fascistische Rex stichtte, waarmee hij in 1940 volop in de collaboratie stapte, politiek maar ook militair.
Wallez radicaliseerde op een analoge manier. Hij moest in 1933 de krant verlaten en werd weer leraar, maar bleef actief als extreemrechts publicist. Tijdens de bezetting ontwikkelde hij zelfs de mee door Degrelle gepropageerde theorie dat ook de Walen eigenlijk een Germaans volk waren. Dat hij na de oorlog als politiek collaborateur, ja als ‘geestelijk leider van Rex’ werd vervolgd – na een lastige tijd in voorarrest, kreeg hij huisarrest opgelegd – kon hij nooit als legitiem aanvaarden.
In dat klimaat, in blinde adoratie voor zijn mentor en aangemoedigd door Germaine Kieckens, werd Hergé meegezogen in het extreemrechtse Brusselse milieu. Het bracht hem haast vanzelf in de collaboratie. Le XXe Siècle hield in 1940 op te bestaan en Kuifje kreeg onderdak bij de ‘gestolen’ Le Soir en bij Het Laatste Nieuws, waar Tintin, zoals de held tot dan ook in het Nederlands heette, een aparte naam kreeg: Kuifje. Hergé beleefde er een gouden tijd, ook financieel. Na de oorlog redden kennissen hem van vervolging – ze hadden hem nodig voor een nieuw jeugdblad. Maar hoewel Hergé elk politiek activisme opgaf, bleef hij altijd trouw aan de loyaliteiten die hij tot 1944 had opgebouwd, zeker aan die aan priester Wallez.
Priester Wallez zag zichzelf als coauteur van de avonturen van Kuifje en eiste daarom de helft van de auteursrechten op de stripalbums op