Op zoek naar de heimat
Graphic novel De Duitse Nora Krug graaft na twaalf jaar in New York naar haar heimat – en naar het oorlogsverleden van haar familie. Ze maakte een graphic novel die tegelijk memoire en onderzoeksjournalistiek is.
In Heimat dissecteert Nora Krug, die al illustraties maakte voor The New
York Times en The Guardian, het oorlogsverleden van haar familie, iets waar in haar gezin nooit over werd gesproken. Dat verweeft ze met Duitslands nationale schuldgevoel over de Holocaust. Een verrassend onderwerp voor een schrijver die geboren werd in 1977.
Intussen woont ze twaalf jaar in New York, en nog steeds worstelt ze met de zwaarte van de geschiedenis van haar thuisland. Ze is getrouwd met een Jood, maar ook dat helpt niet om haar inherente schuldgevoel te verzachten. ‘Tijdens de yogales kan ik mijn arm niet eens schuin omhoogsteken zonder te denken aan de Hitlergroet.’
In interviews over Heimat haalt Krug steevast Hannah Arendt aan, die vraagtekens heeft gezet bij de collectieve schuld van de naoorlogse Duitsers: ‘Als iedereen schuldig is, is niemand het’. Daarom wil Krug exact weten hoe het zit met haar eigen familie. Ze tekent Caspar David Friedrichs beroemde doek Der Wanderer
über dem Nebelmeer en noteert: ‘Hoe kun je weten wie je bent, als je niet begrijpt waar je vandaan komt?’ De cover van het boek is trouwens Krugs interpretatie van het romantische werk, waarop zijzelf staat, uitkijkend op een vredig landschap waarboven een brandende stuka vliegt. Want ze komt tot de onaangename ontdekking dat haar grootvader wel degelijk lid was van de NSDAP.
Haar zoektocht naar informatie – over de gesneuvelde Duitse oom FranzKarl, over haar grootvader Willi – belicht ze vanuit verschillende perspectieven. Iets wat ze eerder deed in Roodkapje Redux, haar actualisering van het bekende sprookje. Ze vertelde het verhaaltje vijf keer opnieuw, telkens vanuit het standpunt van een van de personages. Ook in
Heimat krijgen we meerstemmigheid, met onderliggend de stem van de verteller, die zelf ook twee kanten heeft: de Duitse in Krug wil begrip opbrengen voor haar grootvader, die een gezin te eten moest geven. Maar de Amerikaanse stem klinkt luid: hij was vrijwillig lid van de nazipartij!
Krug bouwt een complex en genuanceerd verhaal op. Jarenlang werkte ze aan Heimat – een begrip dat de nazi’s misbruikten en dat zij nu terug wil claimen. Ze trok naar de geboortestad van haar vader, kamde archieven uit, praatte met historici en met familieleden. Zonder genade of zelfmedelijden zette ze alles trefzeker op papier. Alleen jammer dat ze er niet de juiste vorm voor koos: Krug wisselt het verhaal af door er af en toe een rubriekje tussen te gooien als ‘Aantekeningen van een migrant met heimwee’, waarin ze oerDuitse dingen opsomt, zoals Hansaplastpleisters en Leitzarchiefmappen. Heimat is mix van tekeningen en archief en familiefoto’s. Het ziet eruit als een flauw plakboek van een braaf schoolmeisje, terwijl het onderwerp net zo dapper is.
Jarenlang werkte Krug aan ‘Heimat’ – een begrip dat de nazi’s misbruikten en dat zij nu terug wil claimen