‘Israël vraagt liefde zonder voorbehoud’

Nadav Lapid verloor zijn moeder tijdens het monteren aan ‘Synonymes’, de autobiografische film waarvoor hij de Gouden Beer won in Berlijn. ‘Je kan niet integreren als mensen niet bereid zijn je te aanvaarden zoals je bent.’

Inventief, ingenieus, vernuftig, origineel: Synonymes won zaterdag de Gouden Beer in Berlijn. De film gaat over Yoav, een Israëlische jongeman die zijn vaderland de rug toekeert na zijn legerdienst. Berooid komt hij aan in Parijs, waar hij leert dat ook daar weinig toekomst voor hem ligt. Synonymes is een kleine, sluwe film in de doehetzelfmentaliteit van de nouvelle vague. Onder de speelse oppervlakte deelt hij stevige mokerslagen uit richting Israël en Frankrijk.

Synonymes heeft nog geen verdeler in België, en was zeker niet ieders meug in Berlijn. Maar deze prijs kan het makkelijker maken om hem naar een publiek te brengen. Voor regisseur Nadav Lapid is het zijn eerste grote prijs. Het is vanzelfsprekend dat hij ontroerd was toen hij die in ontvangst nam van juryvoorzitster Juliette Binoche. Maar er was nog een reden: Lapid verloor onlangs zijn moeder, een ervaren monteur die ook zijn drie vorige films monteerde.

‘Ze was ziek, maar bleef monteren. We maakten deze film tussen montagetafel en ziekenhuizen.’ Hij vertelde het met waterige ogen toen ik hem even onder vier ogen nam in Berlijn, luttele dagen voor de prijsuitreiking. Het zal niet verbazen dat hij ook wanneer hij praat onvermoeibaar de synoniemen opstapelt.

Er gebeuren veel absurditeiten in de film, maar blijkbaar zou hij gebaseerd zijn op uw eigen leven?

‘Misschien is mijn leven absurd? Alles wat in de film gebeurt, is me echt overkomen. In 2000, niet lang nadat ik mijn dienstplicht van 3,5 jaar had volbracht, studeerde ik in Tel Aviv. Maar op een dag hoorde ik, net als Jeanne d’Arc, een stem: vertrek uit Israël, red jezelf en kom nooit meer terug. Ik had het gevoel dat ik de enige was die kon zien in een land vol blinden. Enkele dagen later landde ik op Charles De Gaulle.’

Waarom Frankrijk?

‘Vanwege mijn bewondering voor Napoleon, mijn liefde voor Zidane en enkele films van Godard die ik pas had gezien. Ik kende amper Frans, had geen visum en kende er niemand. Mijn enige plan was: leven en sterven in Parijs. Van vandaag op morgen besloot ik om nooit meer Hebreeuws te praten, maar mijn Frans was ontoereikend. Omdat ik woorden nodig had, ben ik op zoek gegaan naar synoniemen in de straten van Parijs.’

‘Het is verschrikkelijk hoe de samenleving in Israël verhardt en vervalt en zich verlaagt tot racisme, geweld, xenofobie, idiotie, angst. Ik zie er geen uitweg meer’

Waarom wou u per se weg uit Israël?

‘Ik was terneergeslagen en wanhopig. Ik vond het land afschuwelijk, vooral omdat het van zijn burgers een liefde zonder voorbehoud vraagt. Vaderlandsliefde tot in het oneindige, zonder limieten, zonder twijfels. Je moet bereid zijn om te sterven voor Israel; je lichaam en geest moeten aan het land zijn toegewijd. De tegenstelling van de totale liefde is de totale haat.’

Het hoofdpersonage, Yoav, wordt ook door Frankrijk teleurgesteld.

‘Zoals alle Europese landen weigert Frankrijk hem te erkennen zoals hij is. Het land wil hem uitwissen, met inburgeringscursussen. Maar je kan niet integreren als mensen niet bereid zijn je te aanvaarden zoals je bent. Hij vlucht voor het geweld van de Israëlische staat, dat militair, brutaal en fysiek is. Maar hij ontdekt een andere vorm van geweld: subtiel, stiekem, beleefd, maar uiteindelijk niet minder wreed.’

De scène in de inburgeringsklas is pijnlijk en hilarisch. Bent u daar zelf aan onderworpen?

‘Twee keer. De eerste keer was iets na 2000, toen Frankrijk daar nog maar net mee begon. De tweede keer was net voor de opnames, als deel van mijn research. Er zit in die scène niks dat niet uit de werkelijkheid komt. Meer nog: de werkelijkheid is zo erg dat ik die niet kon tonen – je zou denken dat ik er een karikatuur van maak. Helaas is het echt, die mengeling van goede bedoelingen, neerbuigendheid, arrogantie en een zekere dosis racisme.’

Woont u nog in Frankrijk?

‘Ik ben vrij snel teruggekeerd naar Tel Aviv. Maar de situatie is er nu nog erger dan in 2000, toen ik vertrok. Het is verschrikkelijk hoe de samenleving er verhardt en vervalt en zich verlaagt tot racisme, geweld, xenofobie, idiotie, angst. Ik zie er geen uitweg meer.’

‘Synonymes’ is sterk kritisch tegenover Israel en Frankrijk, de twee landen die de film financierden. Hoe zullen ze daar reageren?

‘Ik denk dat beide landen alleen maar de slechte dingen over elkaar gaan zien. Ik ben de Fransen dankbaar voor hun generositeit om een buitenlandse filmmaker zo te steunen. En betreffende Israël: ik heb het leger 3,5 jaar gediend, ik denk dat ik het recht heb om iets terug te krijgen.’