‘Dekolonisatie is geen trend’
In vijf jaar tijd vervelde het Brusselse kunstenhuis Zinnema van bestofte boîte tot bruisende broedplaats voor nieuwstedelijke artiesten. ‘Doe niet aan diversiteit, maar aan macht herverdelen.’
Met zijn 29 jaar moet Jan Wallyn een van de jongste directeurs zijn in de Brusselse culturele sector. Zijn organisatie Zinnema in Anderlecht is ook een buitenbeentje: lange tijd trok het open talentenhuis volgens Wallyn vooral de ‘Vlaamse, witte amateurkunstenaar op leeftijd’ aan, sinds kort is het een afspiegeling geworden van het veelkleurige Brussel.
Via open calls, talentenjachten, bootcamps en residenties wist het een heel nieuw en divers publiek aan zich te binden: van hiphoppers tot muziekontwerpers, comédiennes en voguers. Daarin loopt Zinnema voorop, zelfs in Brussel. Tien dagen geleden opende het ook Quartier, een tentoonstellingsruim te in het net heropende metrostation Beurs. De eerste expo, gecureerd door het collectief Mangoo Pickle, toont werk van vier jonge artiesten die de inwoners uit de buurt van de Beurs capteren in foto, verf of animatiefilm.
Hoe heeft Zinnema in korte tijd zo'n transformatie doorgemaakt?
‘Toen ik de artistieke leiding overnam, moest de drempel omlaag. Ik wou bottomup werken: iedereen uit Brussel met een artis tiek idee moet bij Zinnema kunnen aankloppen. In 2016 lanceerden we een oproep voor projecten rond ras. Liefst negentig inzendingen kregen we binnen, voor een groot deel uit de Afrikaanse diaspora in Brussel, die we voordien niet bereikten. Door onze programmatie te decentraliseren en uit handen te geven, komt er een heel ander discours van afkomst, maar ook van gender en seksualiteit, naar Zinne ma dan vroeger.’
Willen zwarte artiesten het wel altijd over ras hebben?
‘Nee, dat willen ze niet. Als zwarte artiest in Europa is er altijd de verwachting dat je over genocides vertelt, of over jouw collectieve of individuele lijden. Je moet dan die magische artiest worden die een groep en een groter verhaal representeert. Als nietwitte kunstenaar is apolitiek werk maken het grootste politieke statement dat je kan maken.’
Stuitte die nieuwe weg van Zinnema op verzet bij de oude garde amateurkunstenaars?
‘De perceptie leeft soms dat Zinnema er nu enkel is voor jongeren en dat je meer kansen krijgt als je niet wit bent, maar dat is niet zo. Als je altijd drie kwart van de taart had en ze dan met anderen moet delen, kan het lijken alsof je veel ruimte verliest – terwijl we nu gewoon een beetje, maar nog niet helemaal, in de buurt komen van gelijke kansen voor artiesten.’
Merkt u veel belangstelling vanuit de Brusselse kunstenwereld voor wat jullie doen?
‘Ons imago is zeker veranderd. Vroeger kwam men bij ons aankloppen voor straatfeesten, animatie of gratis optredens. Nu neemt men onze artiesten serieuzer. Er zijn veel poorten opengegaan voor samenwerkingen, waardoor selfmade artists zonder formele opleiding nu ook kunnen werken binnen de grote instituten. Kijk naar Nadine Baboy, die bij ons toekwam en ondertussen in de KVS speelt (in l'Homme de La Mancha, red.).'
‘Als nietwitte kunstenaar is apolitiek werk maken het grootste politieke statement dat je kan maken’
JAN WALLYN Directeur Zinnema
Loert het risico van de instrumentalisering niet om de hoek? Dat cultuurhuizen gekleurd talent bij jullie komen ‘kapen’?
‘Er zijn veel organisaties die naar ons komen – we moeten geen namen noemen, het gaat toch om 95 procent van het VlaamsBrusselse cultuurlandschap – vanuit het idee “we hebben nog wat diversiteit nodig”. Die windowdressing interesseert me niet. Nu reageer ik met: “Sorry, doe je huiswerk beter.” Als je als instelling al twintig jaar bestaat en nog geen afspiegeling bent van de wijk waarin je leeft, kan ik jou wel wat namen doorspelen, maar dat lost het probleem fundamenteel niet op.’
Welke tips zou u dan wel geven aan andere cultuurhuizen die willen interculturaliseren en dekoloniseren?
‘Doe niet aan diversiteit, maar aan macht herverdelen – het woord diversiteit is uitgevonden door witte mensen om zichzelf niet in vraag te hoeven stellen. Durf dus machtsposities vrij te geven bij je programmatoren en bestuur. Maak voldoende tijd én budget vrij om relaties te ontwikkelen met kunstenaars. Investeer in de social awareness van al het personeel, niet enkel de inhoudelijke medewerkers. En voel de urgentie echt, anders is het zinloos. Dekolonisatie is geen trend, maar iets wat echte effecten heeft op echte mensen.’
Is er een groot onaangeboord potentieel aan artiesten in Brussel?
‘Als je het aan mij vraagt, kunnen er niet genoeg Zinnema's zijn: huizen die hun criteria voor kunstenaars in vraag durven stellen en die verder kijken dan hun witte neus en de tweedeling professioneelamateur. Op dit moment zijn we een unicum, maar in een ideale wereld is dat niet zo.’