DE WAARHEID OVER CONGO

Verleden dat niet verwerkt is, blijft terugkomen. België ervaart dat met de Jodenvervolging en met Congo. Over beide episodes beleven we een plotselinge openheid van geest. In Antwerpen krijgt het dok dat genoemd is naar de oorlogsburgemeester Leo Delwaide zonder discussie een nieuwe naam. In de Wetstraat groeit politieke consensus om de koloniale periode in de ogen te kijken en er excuses voor te formuleren. Wellicht brengt de ene openheid de andere met zich mee. Niettemin blijft ze bijzonder. Zestig jaar, en voor voorloper Congo Vrijstaat zelfs 110 jaar, bleef de koloniale schuldvraag officieel onbespreekbaar. Nu de oudkolonialen hoogbejaard of overleden zijn, en de afstammelingen van Congolezen mondige intellectuelen geworden zijn, kantelen de verhoudingen tussen de belanghebbenden bij het debat. Het is de hoogste tijd voor een morele herevaluatie.

Excuses zijn symbolische daden. Daarom zijn ze zo belangrijk. Ze wassen niet schoon. Ze zijn een erkenning dat een systeem grondig fout zat, dat mensen geleden hebben, en dat zij die dat lijden veroorzaakten, ook andere keuzes konden maken. Daarom zijn ze ook een kennisproject. Voldoende historici moeten aan het werk, die toegang krijgen tot alle bronnen, wat vandaag nog niet het geval is. Pas als we zicht hebben op de waarheid over het Belgische bestuur in al zijn facetten, kunnen we onverbloemd oordelen. Dat oordeel is onvermijdelijk hedendaags. Maar wat we nu grondig fout vinden, voelde toen doorgaans ook al zo aan voor wie het moest ondergaan.

De prille politieke consensus moet nog pijnlijke dilemma’s overleven. Eerst en vooral over welke periode de excuses reiken. Het onderzoek kan niet stoppen bij Congo Vrijstaat. De exploitatie die miljoenen het leven kostte, was een exces van brutaliteit. Maar de koloniale staat die België nadien uitbouwde, was een onderdrukkingsregime dat via een apartheidsstaat evenzeer op exploitatie gericht was. En die exploitatie door Belgische bedrijven, en de betrokkenheid van België, stopten niet met de onafhankelijkheid.

Meteen zal ook de vraag naar vormen van herstel opduiken. Wie horen mogelijke herstelbetalingen toe te komen, en met wie kan België daarover in gesprek gaan? Het teruggeven van geroofde kunst komt op tafel, zoals nu ook in Parijs en Londen gebeurt. Maar wie zou die dan kunnen beheren? De lastigste klip wordt het racisme dat zwarten ervaren in België en of dat het kolonialisme is dat doorwerkt. Met die discussie zitten we in het heden. Het is de spannendste discussie. Ze gaat naar de kern. Wat hebben we overgehouden van het systeem waarin Europese blanken de meesters waren, en vinden we het nodig daar iets aan te veranderen?

Excuses wassen niet schoon. Het is hoog tijd voor een morele herevaluatie