Een goed uitzicht is ook niet alles

De landschappen die mensen het mooist vinden, zijn niet per se de landschappen die wetenschappers het meest waarderen.

‘Het mooiste landschap dat ik zag, zijn de heuvels van Toscane.’ Milieugeograaf Koen Tieskens (30) weet het zeker. De zachte glooiing van het land, de wijngaarden, de schilderachtige dorpjes: fraaier wordt het niet. Geografen houden zich al lang bezig met de vraag welke cultuurlandschappen het meest op prijs worden gesteld, zegt Tieskens. Dat is geen puur theoretische bezigheid. ‘Beleidsmakers willen dat weten als ze moeten beslissen welke landschappen het beschermen waard zijn.’

In wetenschappelijke literatuur worden voornamelijk cultuurlandschappen waarin de historie te zien is als waardevol beschouwd, aldus Tieskens. ‘Agrarische landschappen die eruitzien zoals in de

19de eeuw, voor de industrialisatie van het platteland: kleinschalige boerenbedrijven, velden omringd met heggen of bomen met aan de horizon een kerktoren. Mijn favoriete landschap van Toscane dus, maar bijvoorbeeld ook het heggenlandschap van Normandië.

Sociale media

Tieskens: ‘Hoe langer ik daarover nadacht, hoe meer ik twijfelde. Daarom ben ik gaan zoeken naar een objectieve methode om vast te stellen welke landschappen mensen het meest waarderen. Ik kwam al snel uit op sociale media, de plek waar gebruikers laten zien wat ze mooi en belangrijk vinden.’

Tieskens ontwikkelde een computerprogramma dat 325.000 foto’s bekeek die gebruikers online hebben gezet. Vorige maand promoveerde hij aan de Vrije Universiteit in Amsterdam op de analyse van dit materiaal. ‘De computer wees gebieden waar veel landschapsfoto’s zijn maar weinig andere foto’s – selfies en feestjes bijvoorbeeld – als “iconische landschappen”, en gebieden waar veel van beide zijn als “alledaagse landschappen”. Mij was het vooral te doen om de iconische landschappen.’

Toen het programma alle informatie had verwerkt en de iconische landschappen zichtbaar werden op de kaart van Europa, zag Tieskens zijn vermoeden bevestigd: de pastorale idylles van Toscane, Normandië en de Provence zaten niet bij de populairste landschappen. ‘De foto’s waren geconcentreerd rondom bergketens en langs de kust. Ook rivieren zie je op de kaart, aan de hand van lange lijnen met een hoge fotodichtheid. Er was één sliert die niet overeenkwam met een rivier: die liep van de Pyreneeën naar Santiago de Compostela, langs het pelgrimspad.’

Om verder te kunnen kwantificeren wát mensen nu fotografeerden, liet Tieskens de computer aan elke foto trefwoorden toevoegen door ze te vergelijken met miljarden getagde foto’s op Google. Veruit het populairste trefwoord was ‘lucht’ (64% van alle foto’s). Volgden: ‘berg’ (39%), ‘bergachtig’ (31%), ‘hoogland’ (27%), ‘wildernis’ (26%), ‘water’ (24%), ‘bergketen’ (23%), ‘boom’ (22%), ‘wolk’ (20%) en ‘zee’ (20%).

Wilde natuur

Niets dat verwijst naar kleinschalige landbouw dus, maar wel volop waardering voor wat je ‘wilde natuur’ zou kunnen noemen. Vanwaar komt dan de discrepantie tussen wat geografen denken dat waardevol landschap is, en wat het grote publiek als de moeite waard beschouwt? Tieskens: ‘Je moet je allereerst afvragen of mijn resultaten niet vertekend zijn door het soort mensen dat sociale media gebruikt. Ik denk dat dit niet het geval is. Het is allang niet meer zo dat alleen jonge, relatief welvarende mensen op sociale media zitten. Ook andere bevolkingsgroepen gebruiken Instagram en Flickr.’

Een mogelijke verklaring zou de hang van de moderne mens naar ongerepte natuur kunnen zijn, zegt Tieskens. ‘Hoewel ook die landschappen in Europa natuurlijk al lang door de mens gevormde cultuurlandschappen zijn. Maar in vergelijking met de stedelijke omgeving waarin de meeste mensen leven, komen de Alpen en Pyreneeën een stuk natuurlijker over.’

Tieskens benadrukt dat zijn onderzoek geen aanleiding mag zijn om de bescherming van bepaalde cultuurlandschappen achterwege te laten. ‘Foto’s op sociale media zijn wat mij betreft te vergelijken met onlinediensten als Spotify. Dat Justin Bieber meer streams heeft dan Bach, wil nog niet zeggen dat Bach niet de moeite waard is. Zo zie ik ook de verhouding tussen Toscane en ZuidTirol, het meest gefotografeerde landschap op sociale media. Massa mag nooit de enige maatstaf zijn om te beoordelen wat we waardevol vinden.’ Chamonix, Mont Blanc

‘Dat Justin Bieber meer streams heeft dan Bach, wil nog niet zeggen dat Bach niet de moeite waard is. Zo zie ik ook de verhouding tussen Toscane en ZuidTirol’

Zell am See

KOEN TIESKENS Milieugeograaf