Nazipriester, 10 letters?
In Vlaanderen zijn er nog altijd Cyriel Verschaevestraten. KOEN AERTS kan er geen enkel excuus voor bedenken.
Herman Van Goethem toont in 1942. Het jaar van de stilte dat het niet langer houdbaar is om Leo Delwaide in het publieke domein te eren (DS 16 februari). Als oorlogsburgemeester van Antwerpen droeg hij een verpletterende verantwoordelijkheid voor de Jodenvervolging. Dat heeft de huidige burgemeester, Bart De Wever (NVA), gelukkig ook begrepen. Het gelijknamige dok zal anders heten. Een goede zaak, maar tegelijk erg confronterend. Soortgelijke bevindingen uit eerdere studies hebben nooit zoveel impact gehad. Net zoals de kennis over Leopold II en het koloniale verleden nog steeds onvoldoende gevolgen heeft voor het straatbeeld.
Het collectieve geheugen van de Tweede Wereldoorlog lijkt een mensenleven later wel tot een historisch geweten van de samenleving te kristalliseren. Tenminste, als de Scheldestad de verzamelnaam van Vlaanderen zou zijn. Dat is niet zo – tot spijt van de sinjoor die het benijdt. In Alveringem, KapelleopdenBos, Marke, Puurs en Zoersel krijgt Cyriel Verschaeve nog steeds een prominente plaats op de gemeentelijke wegenkaart. In Puurs, godbetert, op nog geen kilometer van het doorgangskamp Breendonk.
Anne Frankstraat
Tijdens de bezetting werden er systematisch gruweldaden gepleegd in naam van het nationaalsocialisme, de ideologie die onvoorwaardelijk en tot aan het einde op steun van de priesterdichter kon rekenen. Toen Verschaeve in 1941 hoogte kreeg van het infame euthanasieprogramma voor ‘ongeneeslijke idioten’ – zijn woorden – voelde hij zich allerminst gehinderd door de veronderstelde waardigheid van zijn gewaad. Onverstoord ontpopte hij zich tot volleerde nazi en geestelijke gids van de DeVlag/SS. Een zwartrok, letterlijk en figuurlijk. Zelfs het Vlaams Nationaal Verbond, de concur
rentie in de collaboratie, vond hem nogal straf, eerder een volksverrader dan een lichtend voorbeeld.
Dat burgemeester Marino Keulen (Open VLD) twee jaar geleden in Lanaken als enige het lef had om met die wetenschap de oefening te maken, is even opmerkelijk als dramatisch. Cyriel Verschaeve moest er baan ruimen voor een Anne Frankstraat. Niets van dat in de andere gemeentes. Wat we over Verschaeve weten, is nochtans niet nieuw. Het gaat niet om moralistische bemoeizucht van volksvreemde historici die het verleden verkeerd interpreteren. Anders dan bij Delwaide staat zijn verantwoordelijkheid al lang als een paal boven water. De man is bovendien ter dood veroordeeld. Hoe valt dat nog te rijmen? Met zijn poëzie? Verschaeve verdient geen straat of plein in een gemeenschap die de waarden van de liberaaldemocratische rechtsstaat serieus wil nemen. Waarom moeten we dit nog herhalen?
Laat het verleden toch rusten, luidt vaak het verzuchtende verweer. We leven toch in het heden? Wel, uitgerekend dat is de reden: vooral nu moeten we het aanpakken, nu die wijziging nog waarde heeft. De slachtoffers van het nazisme zijn er nog. En ze zijn met verrassend veel. Het aantal verzetsmensen, joden en andere gedeporteerden neemt snel af, maar hun nabestaanden – onder wie heel wat oorlogswezen – mogen we evenmin vergeten. Ze zijn met honderdduizenden en zijn niet zelden zwaar door de oorlog getekend. Dat blijkt ook bij de voorbereiding van de reeks Kinderen van het verzet die Canvas dit najaar presenteert. De offers van hun ouders en de gevolgen voor hun kroost zijn niet te negeren.
Zout in de wonde
Verschaevestraten zijn zout in de wonde. Ze maken lelijke littekens in het sociale weefsel, bij de nabestaanden en breder in het collectieve geheugen van een hele samenleving. Wanneer de geschiedwetenschap de publieke herinnering corrigeert, is het belangrijk dat overheden rekening houden met de resultaten. Dat is geen masochistische Vlamingenhaat, Sovjetcensuur of een samenzwering van verwaande academici, maar louter een kwestie van gezonde mentale hygiëne. Historische kritiek wist onze geschiedenis niet. Het is de ultieme hersengymnastiek, een kruiswoordraadsel tegen maatschappelijke dementie. Nazipriester, 10 letters: Verschaeve.
De bevoegde burgemeesters hebben genoeg eerbare alternatieven, burgers uit hun gemeente die in de kampen achterbleven of door de Duitsers zijn geëxecuteerd: Louis De Baeke, Jozef Kennis, Andreas Verhaeghe, Frans Van Beneden en Jozef Proost. Voorbeelden te over. Wie graag in thema blijft, heeft ook keuze uit geestelijken die zich tijdens de bezetting inzetten voor het leven van anderen, eerder dan ten koste, zoals Verschaeve deed. Naamlijsten zijn hier te vinden: www.herinneringmemoire.be. De expertise en dossiers liggen bij het expertisecentrum CegeSoma en de Dienst Oorlogsslachtoffers, beide onderdeel van het Belgisch Rijksarchief. Doe er uw voordeel mee. Wie er zich dan nog van afmaakt met praktische bezwaren, toont eerder een gebrek aan burgerzin dan historisch inzicht en empathische verbeelding. Ook dat is een verpletterende verantwoordelijkheid. Collaboratie. 75 jaar later. Net zo zeer.
Onverstoord ontpopte hij zich tot geestelijke gids van de SS. Een zwartrok, letterlijk en figuurlijk