Een campagne zonder dash
Zo groot de maatschappelijke uitdagingen zijn, zo gelaten was het debat erover tijdens deze verkiezingscampagne.
BRUSSEL I Het liep al mis op donderdag 14 maart. Groen stelde toen zijn langverwachte klimaatplan voor van 10 miljard euro. Het moest doen wat de NVA vijf jaar eerder op 11 april 2014 had gedaan. Die dag lanceerde de NVA een sociaaleconomisch herstelplan van 17 miljard euro, dat flink wat heilige huisjes sloopte. De werkloosheid werd beperkt in de tijd, de index ging op de schop, er kwam een pensioenmalus voor wie te weinig had gewerkt. Het werd de meetlat waartegen de andere verkiezingsprogramma’s werden afgemeten. Het plan zette de toon voor de campagne. Die werd door deze krant omschreven als ‘de beste campagne sinds lang’ (DS 24 mei 2014).
Groen heeft die rol van uitdager niet waargemaakt. De peilingen en klimaatprotesten boden nochtans de uitgelezen omstandigheden. En ook de ecologisten gingen geen taboe uit de weg. De salariswagens en tankkaarten werden geschrapt, er kwam een slimme kilometerheffing en fossiele brandstoffen kregen geen subsidies meer. Met de aanbevelingen van de Oeso en de Europese Commissie onder de arm pleitte de partij voor niets minder dan een systeemverandering.
Alleen durfde de partij het plan niet vol te verdedigen eens het door de NVA en Open VLD nochtans voorspelbaar werd afgeserveerd als een belastingtsunami. Groen kreeg schrik van zijn eigen schaduw – een doodzonde voor een aanbodpartij. Tot enkele dagen geleden kon boegbeeld Kristof Calvo nog altijd niet uitleggen hoe en in hoeverre de eigenaars van salariswagens gecompenseerd zouden worden.
Weinig zelfbevraging
Meteen zag geen enkele partij zich gedwongen om het debat ten gronde te voeren. Het zou de constante worden in een stuurloze campagne zonder heldere inzet. Daardoor passeerden veel belangrijke thema’s de revue – mobiliteit, migratie, onderwijs, justitie, pensioenen, koopkracht – maar geen ervan werd op scherp gesteld. De ‘Zweedse’ partijen NVA, Open VLD en CD&V hadden veel van die werven onafgewerkt achtergelaten en hadden weinig zin in zelfbevraging. De enige boodschap die ze aan de kiezer wilden slijten, was dat meer van hetzelfde straks een beter resultaat zal opleveren dan het ‘roodgroene’ alternatief. Met een verlaging van de personenbelasting als lokkertje. Het is iets wat ook alle oppositiepartijen beloven, zelfs wanneer die verlaging niet is gefinancierd en de begroting niet op orde.
Het was tekenend dat werkelijk geen enkele partij wakker lag van die begroting. In 2014 was er een opbod om zo snel mogelijk tot een evenwicht te komen. Deze keer was er bijna een opbod om de begroting zo veel mogelijk te laten ontsporen, zo leerde de doorrekening van de programma’s door het Planbureau. ‘In deze campagne zie ik een graad van lichtzinnigheid die ik nog niet zo vaak heb gezien’, besloot pensioenexpert Frank Vandenbroucke (SP.A) moedeloos in De Tijd.
Ruis op de NVAlijn
Veel partijen leken zo het fameuze gezegde van Bruno Tobback (SP.A) uit 2007 te volgen: ze weten misschien wel wat gedaan moet worden, maar niet hoe ze dan verkozen moeten raken. Door die angstreflex begroef de NVA zelfs het rekeningrijden. Voorzitter Bart De Wever (NVA) zegt het principe nog altijd te steunen, maar wil het toch niet meer verdedigen. Het was lang niet de enige bocht van de NVA. Zo is het onduidelijk geworden hoe de partij nu echt staat tegenover de afschaffing van de index en het pas goedgekeurde inschrijvingsdecreet. Zelfs rond onverdoofd slachten kwam er ruis op de lijn. En is het confederalisme nu een doel op zich of slechts een tussenstap richting Vlaamse onafhankelijkheid? De boodschap werd aangepast aan het publiek.
Toonde de NVA zich dan toch nog eens een aanbodpartij, dan werd ook zij ervoor afgestraft. Het overkwam De Wever toen hij ‘betrapt’ werd op het voorstel om de pensioenleeftijd te koppelen aan de levensverwachting. Ook dat is een beleidsaanbeveling die al lang meegaat, maar die blijkbaar ongelegen kwam. Net zoals Groen beging de NVA daarbij de blunder om dat idee niet volledig uit te werken. Daardoor smoorde de karikatuur de discussie. Net zoals het debat over fiscale rechtvaardigheid grotendeels beperkt bleef tot de kwakkel dat Calvo himself uw wijncollectie zou komen inspecteren. En opnieuw had Groen op onbegrijpelijke wijze zelf de nodige munitie aangereikt voor de running joke.
Afleiding
Nog nooit hebben de Vlaamse partijen zoveel studiedagen, congressen, persconferenties en andere activiteiten georganiseerd als in deze campagne. Het was moeilijk om het inhoudelijke overzicht te bewaren, misschien was dat wel de bedoeling. De gepersonaliseerde campagnes gaven nog meer afleiding van de essentie. Het belangrijkste programmapunt op het verkiezingscongres van CD&V was de lancering van Hilde Crevits als kandidaat ministerpresident. De start van de NVAcampagne was deze keer geen ambitieus becijferd ‘plan V’, maar de lancering van Bart De Wever for president.
Deze campagne heeft op die manier haar best gedaan om een realiteit te ontkennen die zich vanaf maandag opnieuw zal opdringen. En die bestaat erin dat er nog flink moet bespaard en hervormd worden, wil men het Belgische huishouden op orde krijgen.
Minder dan ooit weet de kiezer welke opties daarbij op tafel zullen komen, aangezien ze zelden uitgesproken werden. Niemand is vergeten hoe de wettelijke pensioenleeftijd onverwacht verhoogd werd na de campagne van 2014. En dat was nochtans wél een diepgravende beslissing. De inhoudelijke verrassingen die volgen op de ‘makste campagne sinds lang’ zouden wel eens groter kunnen zijn.
In 2014 was er een opbod om zo snel mogelijk tot een begrotingsevenwicht te komen. Deze keer was er bijna een opbod om de begroting zo veel mogelijk te laten ontsporen