Liever een proteststem dan een blanco stem

U weet echt niet op wie u moet stemmen, het interesseert u maar matig, of u wilt gewoon foert zeggen? Wat gaat er dan boven de blancostem?

BRUSSEL I De voorzitter van het stembureau mag er gerust in zijn. Als Geert Noels zijn stem komt uitbrengen, hoeft het stempotlood niet aangescherpt. De econoom stemt blanco. Hij is niet alleen. Bij de gemeenteraadsverkiezingen was op meer dan 200.000 stemformulieren in Vlaanderen en Brussel geen gekleurd bolletje te bespeuren. Tellen we ook de ongeldige en afwezige stemmers, dan kiest een op de acht niet voor een partij. Is het een goed idee bij om u dat leger partijlozen aan te sluiten?

Blanco = niet stemmen

Eerst dit: er is geen verschil tussen een blanco, ongeldige of nietuitgebrachte stem. Alle drie hebben ze geen invloed op de verkiezingsuitslag. Een volkswijsheid luidt dat een blanco stem een stem voor de grootste partij is. Dat klopt niet, want bij de zetelverdeling wordt ze straal genegeerd. De blanco stem is ook niet in het nadeel van kleine partijen: om de kiesdrempel te bepalen, wordt geen rekening gehouden met blanco stemmen.

Als u niet gaat stemmen, riskeert u in principe een boete, maar voor justitie is het geen prioriteit.

U weet het niet

Er zijn veel redenen om blanco te stemmen. De eenvoudigste is: u weet niet voor wie u moet kiezen, en dus kiest u maar niet. Het wordt u ook niet makkelijk gemaakt. Na 26 mei zitten waarschijnlijk zeven Vlaamse partijen in het parlement, en het is niet altijd even simpel ze uit elkaar te houden.

Die grote keuze is net een pluspunt, stelt professor politicologie Stefaan Walgrave (UAntwerpen). ‘Er zijn zeven volwaardige partijen. Dus is er voor iedereen wat wils. Er zijn drie linkse partijen, één centrumpartij, en drie rechtse. Of u nu links of rechts bent: er moet wel een partij zijn die relatief goed bij u aansluit.’

Wie echt nog niet weet op wie hij moet stemmen, moet zich wat meer verdiepen, vindt Walgrave. Er zijn veel stemtesten beschikbaar, zoals die van De Standaard en de VRT, die Walgrave mee ontwikkelde. ‘Dan zie je dat partijen wel degelijk verschillende visies hebben op belangrijke thema’s.’

Van Bram Wauters, professor politicologie aan de UGent, hoeft u zelfs geen stemtest in te vullen. ‘Kies een of twee thema’s die belangrijk zijn, en ga na welke partij het dichtst bij u aansluit.’ Een partij vinden die helemaal bij u past, is bijna onmogelijk. ‘Bijna iederéén heeft het gevoel dat hij een onvolmaakte stem uitbrengt. Maar dat is beter dan geen stem uitbrengen’, zegt Wauters.

Wie twijfelt, kan ook voor meerdere partijen stemmen. Want Vlamingen moeten drie keer stemmen: Vlaams, federaal en Europees. Brusselaars zelfs vier keer. Meer dan een op de drie kiezers gaf in 2014 zijn stem aan twee of drie partijen.

Het interesseert u niet

Misschien kan het u geen moer schelen wie het land bestuurt. Waarom zou u dan een keuze maken in het stemhokje?

‘Een vals argument’, zegt Wauters. ‘U wilt misschien niets te maken hebben met de politiek, maar de politiek interesseert zich wel voor u. Ze leggen belastingen en regels op die ingrijpen op uw leefomstandigheden.’ Als u blanco stemt, laat u de keuze van politici over aan diegenen die in uw kieskring wel gaan stemmen, en geeft u hun stem een groter gewicht. Eigenlijk zegt u dus: de andere bewoners van mijn kieskring zijn beter in het kiezen van de beste politici.

Overigens is het niet zo dat uw stem niet het verschil kan maken. De kans is weliswaar klein dat één stem een zetel doet kantelen, maar onmogelijk is het niet. In 2014 kwam het bij de toewijzing van de laatste zetels voor de Kamer in veel provincies op een paar honderd stemmen aan. Bij de voorkeurstemmen, die bepalen wie er mag zetelen, zijn de verschillen nog kleiner.

U wilt maagd blijven

Geert Noels wil niet kiezen omdat hij als commentator ‘absoluut neutraal’ wil blijven, zei hij in Humo. ‘Daar heb ik toch eens hard om moeten lachen’, zegt Walgrave. ‘Noels heeft sowieso meningen en voorkeuren. Het is dus niet het stemmen zelf dat hem niet objectief zou maken. Mensen als hij zijn geïnformeerd en kunnen dus een zeer kwaliteitsvolle stem uitbrengen. Zonde dat net hij dat niet doet.’

Toch is er een handvol mensen dat dat argument mag inroepen, vindt Wauters. In België is het traditie dat de koning en de koningin zich laten verontschuldigen bij de voorzitter van stembureau. Dat is ook deze keer het geval. Ook in Nederland gaat de koning niet stemmen. Maar als hij dat toch zou doen, zou hij een blanco stem uitbrengen, meldt het Koninklijk Huis.

U wilt een signaal geven

U bent de politiek zo beu als kouwe pap, en vooral: u bent het niet eens met de manier waarop in dit land aan politiek wordt gedaan. Met uw blancostem wilt u dus een signaal geven.

Maar dan kan u net zo goed gaan roepen in de woestijn. Want de kans is nul komma nul procent dat u gehoord wordt. ‘Het signaal is zero’, zegt Walgrave. ‘Het is totaal afwezig in het debat. Dat komt omdat het een onduidelijk signaal is. Zijn de blancostemmers ontevreden? Ongeïnteresseerd? Onwetend?’

Als u wilt protesteren, maakt u best duidelijk waartegen, stelt Wauters. ‘Bent u tegen besparingen, kies dan voor een partij die daar ook tegen is. Bent u het niet eens met de migratiepolitiek, stem dan op een partij die het anders wil.’

‘Over proteststemmen is er wél debat’, zegt Walgrave. ‘Denk maar aan Zwarte Zondag in 1991, toen het Vlaams Blok een sterke overwinning boekte. Daar hebben politici wel naar geluisterd.’

Conclusie: ontsnappen aan het beleid van politici kan u niet, aan het verkiezen van die politici wel. Als u echt overtuigd bent dat uw medeVlamingen en Brusselaars beter zijn in het selecteren van de politici die het beste beleid zullen maken, dan is de blanco stem een overweging waard. Of u blijft gewoon thuis, want dat komt op hetzelfde neer. Als u een signaal wilt geven, kan u uw stem beter aanwenden door op een lijst of politicus te stemmen, hoe onvolmaakt die stem ook is.