Haastwerk dankzij Stanley Kubrick
Wat? De cover die David Pelham in 1972 voor A clockwork orange, de roman van Anthony Burgess, maakte, prijkt in zowat elke top tien met de beste boekomslagen aller tijden. Het ontwerp is eenvoudig: tegen een oranjegele achtergrond zijn de contouren van een man met zwarte bolhoed te zien. Zijn gezicht is leeg, op een oog in de vorm van een tandwiel na.
Pelhams ontwerp was niet het eerste: Burgess’ boek kwam in 1962 uit met een omslag van de Australische ontwerper Barry Trengove. Hij ontwierp een rode cover met in het zwart een verwrongen, gepijnigd gezicht van een man.
Zit Stanley Kubrick er voor iets tussen? Jazeker! Kubrick verfilmde Anthony Burgess’ dystopische zwarte komedie over de jonge Alex (onvergetelijk vertolkt door Malcolm McDowell) en zijn ultrageweld. Toen de film in 1971 uitkwam, wilde Penguin meesurfen op het succes door een herdruk van het boek uit te brengen. Het plan was om een still uit de film te gebruiken voor de cover, maar de regisseur weigerde. Dus gaf David Pelham, op dat moment artdirector bij Penguin, de opdracht aan een illustrator. Helaas zocht die de uiterste grenzen van de deadline op, en toen hij eindelijk zijn ontwerp indiende, vond Pelham het onbruikbaar. Omdat het ernaar uitzag dat het nachtwerk zou worden, ging Pelham dan maar zelf aan de slag in zijn flat in Londen.
Pelham bestelde een lettertype – remember, dit is het precomputertijdperk – en dat werd om half vijf ’s nachts bij hem thuis geleverd. Tegen 7 uur ’s morgens vertrok zijn ontwerp naar de drukker. Pelham kon snel werken omdat hij een duidelijk idee voor ogen had: van het personage Alex een sterke grafische figuur maken die meteen herkenbaar zou zijn voor iedereen die de film had gezien. Voor het oog van Alex gebruikte hij het intussen legendarische tandwiel, een verwijzing naar de mascara die Alex in de film draagt, én naar de Ludovicotechniek, waarbij de ogen van het hoofdpersonage wijd opengesperd worden terwijl hij geconditioneerd wordt om te walgen van geweld.
Een cover ontwerpen die wereldberoemd wordt, dat is de droom van iedere ontwerper, toch? Dat zou je denken, maar Pelham was niet blij met zijn haastwerk. In een interview zei hij ooit: ‘Ik had de tijd niet om het beeld grondig te onderzoeken, om kleine aanpassingen te doen en te verfijnen. Allemaal dingen die in mijn ogen nog nodig waren. Elke keer als ik naar dat beeld kijk, zie ik dus alle fouten.’
En Burgess? Die was ongetwijfeld blij met de extra aandacht voor zijn boek? Wel, neen, eigenlijk ook niet. De nieuwe cover verwijst naar de film, en die film was in de ogen van de auteur een mislukking. Hij vond dat het cultsucces van Kubricks meesterwerk ervoor zorgde dat A clockwork orange de rest van zijn oeuvre overschaduwde. Bovendien is de film gebaseerd op de Amerikaanse versie van het boek, waarin het laatste hoofdstuk, een soort van happy end, ontbreekt. Daarin komt Alex tot inzicht en verlangt hij naar een rustig en gelukkig gezinsleven. ‘Het boek waarvoor ik het bekendst ben, is een roman die ik verwerp’, aldus Burgess. ‘Het werd de basis voor een film die seks en geweld lijkt te verheerlijken. (…) Ik had het boek nooit moeten schrijven omdat het gevaar op verkeerde interpretatie te groot was.’