Twintig jaar stamceltherapie

Een wondermiddel voor alzheimer, hartziektes en verlamming? ‘Veel beloften van toen blijken loos’

Superman moest weer op de been, of nou ja, de acteur die de held vertolkte: Christopher Reeve. ‘I want him to walk again’, zei Democraat John Kerry in 2004 tijdens een debat voor de presidentsverkiezingen tegen George W. Bush. Kerry pleitte voor meer onderzoek naar embryonale stamceltherapie om dwarslaesiepatienten, zoals Reeve, die zijn nek had gebroken, te helpen. Stamcellen om Superman te redden: een krachtige beeldspraak voor de beloftes van de therapie.

De verwachtingen werden eind jaren negentig al tot grote hoogte gestuwd. In december 1999 – precies twintig jaar geleden – eerde het wetenschappelijke tijdschrift Science de ontdekking dat je menselijke stamcellen kunt oogsten uit embryo’s met het predicaat Breakthrough of the Year, een jaarlijkse hommage aan het meest baanbrekende onderzoeksveld.

Wat daarop volgde, is een hobbelig parcours. Aan geld en aandacht voor stamcellen nochtans geen gebrek. Vlaanderen alleen al investeerde midden jaren 2000 miljoenen in de oprichting van het Stamcelinstituut Leuven.

Maar er is ook altijd weer heibel rond de betrouwbaarheid van het stamcelonderzoek. Meermaals al bleek dat onderzoekers hun data bewust hebben vervalst om hun collega’s (en de wereld) te misleiden. In eigen land kwam vorige week nog hét Belgische gezicht van het stamcelonderzoek onder vuur te liggen.

De KU Leuven onderzoekt papers waarvoor professor Catherine Verfaillie, hoofd van het Leuvense Stamcelinstituut, medeof zelfs eindverantwoordelijk is. Er zijn mogelijk problemen met afbeeldingen in een tiental onderzoekspapers (DS 6 december).

En dus rijst de vraag: wat is het stamcelonderzoek vandaag eigenlijk waard? Hoe staat het onderzoeksveld er twintig jaar na de bekroning tot ‘doorbraak van het jaar’ voor? De Amerikaanse acteur Reeve loopt niet. Hij overleed in 2004. Ook voor veel andere patiënten is er nog weinig zicht op genezing met stamceltherapie.

Stamcellen lijken wel hun vruchten af te werpen bij de behandeling van Parkinsonpatiënten. ‘In Japan zijn zes mensen behandeld’, zegt stamcelonderzoeker Christine Mummery van het Leids Universitair Medisch Centrum. ‘De resultaten zien er veelbelovend uit. Ook experimentele behandelingen voor bepaalde huidziektes, diabetes type 1 en ouderdomsblindheid verlopen voorspoedig.’

‘Toch moeten we concluderen dat de meeste verwachtingen niet zijn uitgekomen’, zegt Mummery. ‘Er is een hoop moeilijke ziektes die we waarschijnlijk niet met stamceltherapie kunnen genezen. Neem Alzheimer. De eiwitophopingen rondom de hersencellen die deze ziekte veroorzaken, krijg je niet weg met stamcellen.’

Religieuze tegenwind

Embryonale stamcellen zijn wel heel bijzonder. Ze hebben een schone lei en kunnen zich ontwikkelen tot allerlei verschillende types cellen. Als je ze een duw geeft in een bepaalde richting, bijvoorbeeld tot zenuwcel of hartspiercel. Het idee is om ze vervolgens te injecteren in beschadigd weefsel, waar ze dan de boel zouden moeten kunnen repareren. Alzheimer, hartproblemen, zenuwaandoeningen; een hele lijst aan ziektes zou dankzij deze nieuwe ont