Rusland is een gevaarlijk land voor vrouwen
De zaak van de drie zusters Katsjatoerian, die hun vader hebben gedood, zet het debat over huiselijk geweld weer op scherp in Rusland.
BRUSSEL I De feestdagen brengen weinig feest voor Krestina, Angelina en Maria Katsjatoerian. De drie zussen wachten op de beslissing van de aanklager, die een van de komende dagen zal meedelen of hij hen voor moord zal vervolgen. Dan is het mogelijk dat Krestina (20) en Angelina (19) de komende twintig jaar in de cel moeten doorbrengen en dat Maria (18) in een psychiatrische instelling belandt.
De drie zussen hebben hun vader gedood. Ze hebben een mes in zijn borstkas gestoken en met een hamer op zijn vitale plekken geklopt. Op 27 juli 2018 werd zijn laatste woedeuitbarsting hem fataal. Mikhail Katsjatoerian ging al jarenlang als een tiran in huis tekeer. Nadat zijn vrouw hem in 2015 had verlaten – naar verluidt omdat hij ook haar met een baseballbat onder handen had genomen – waren de dochters helemaal aan hem overgeleverd. Zij mochten niet meer naar school en moesten constant paraat staan. Als hij het belletje klingelde, overdag of ’s nachts, dan moest een van hen onmiddellijk tot bij hem komen. Ze werden dagelijks geslagen, seksueel mishandeld en vernederd. Ze waren zijn slaafjes.
Pepperspray
Die bewuste avond had Krestina slecht gereageerd op de pepperspray die haar vader in haar gezicht had gespoten. Ze kreeg een zware astmaaanval. Daarop beslisten de twee anderen om hun vader te doden wanneer hij in de zetel zat te dutten.
De gerechtelijke onderzoekers vinden dat Krestina, Angelina en Maria ‘in groep hebben samengespannen om hem te vermoorden’. De stelling van de advocaten dat de meisjes voor hun leven vreesden en bijgevolg uit zelfverdediging hebben gehandeld, wijzen de onderzoekers van de hand.
In afwachting van hun proces, mogen de jonge vrouwen bij familieleden inwonen. Ze mogen elkaar niet zien of schrijven, niet bellen en niet mailen. ‘Dat is bijzonder zwaar voor hen, want ze zijn enorm aan elkaar gehecht’, zegt Mari Davtjan, een van hun advocaten, aan de telefoon vanuit Moskou. ‘Ook het vooruitzicht dat ze binnenkort zwaar veroordeeld kunnen worden, die onzekerheid, vreet aan hen.’
Gebakkeleid
In gerechtelijke kringen wordt op dit moment gebakkeleid over hun lot. Volgens de Russische krant Kommersant wil de aanklager de conclusies van de onderzoekers niet volgen en vindt hij dat er fouten in het onderzoek zijn gebeurd. Daartegen zijn de onderzoekers dan weer in beroep gegaan.
De zaak beroert Rusland. Vrouwenbewegingen organiseren discussieavonden en betogingen. Vrouwe
lijke punkbands zingen om geld voor de advocaten in te zamelen en beroemde Russen, onder wie Ksenia Sobtsjak, laten van zich horen. Een petitie die eist dat de aanklager de aanklacht laat vallen, heeft al 370.000 handtekeningen. Optimisten hopen dat de Katsjatoeriancase eindelijk het probleem van huiselijk geweld in Rusland onder de aandacht zal brengen.
Niemand weet precies hoeveel vrouwen thuis worden afgeranseld of seksueel mishandeld. De laatste studie dateert van 2012 en daarin kwam het Russische ministerie van Gezondheidszorg tot de conclusie dat minstens een op de vijf vrouwen ooit geleden heeft onder fysiek geweld van haar partner. In de criminele statistieken groeit het aantal huiselijke misdrijven tegen vrouwen. Voor Mari Davtjan tonen die statistieken maar een topje van de ijsberg. ‘Slechts één op de tien aanklachten krijgt een vervolg. Huiselijk geweld is de meest verborgen misdaad in ons land. Rusland is een gevaarlijk land voor vrouwen.’
Handen afgehakt
Margarita Gratsjeva weet wat het betekent om tevergeefs bij de politie aan te kloppen. Twee jaar geleden had ze in een politiekantoor in een klein stadje in de buurt van Moskou een klacht ingediend tegen haar man, die haar had geslagen en met een mes had bedreigd. Toen de agent zei dat ze binnen de twintig dagen iets zou horen, antwoordde Margarita dat ze dan misschien al dood kon zijn. Maar de politieagent was niet te vermurwen. ‘Dit is Rusland’, zei hij. Hij beweerde dat veel vrouwen hun klacht snel weer intrekken en dat het dus verloren tijd en moeite zou zijn om veel aandacht aan die klachten te geven. Twee maanden later nam haar echtgenoot Margarita mee naar een bos. Daar hakte hij met een bijl haar beide handen af. De zaak werd vijf dagen later geklasseerd wegens gebrek aan bewijs.
Margarita’s beul is uiteindelijk wel tot veertien jaar veroordeeld, maar pas nadat haar moeder het afschuwelijke verhaal in de kranten en op televisie had verteld. ‘Daardoor voelde de federale overheid zich verplicht om er een zaak van te maken’, vertelde Gratsjeva onlangs aan het Russische persbureau RIA. Om te vermijden dat haar man vervroegd zou vrijkomen, raadden de advocaten Gratsjeva aan om haar verhaal in een boek te vertellen en de internationale media op te zoeken. ‘Hoe vaak is zoiets sindsdien nog voorgekomen? Hoeveel vrouwen zijn sindsdien nog vermoord? De overheid kijkt toe en doet niets’, zei Gratsjeva enkele weken geleden in Washington bij de promotie van haar boek ‘Gelukkig zonder Handen’.
Het moet al erg de spuigaten uitlopen vooraleer de gerechtelijke instanties ingrijpen. In 2017 werd de wet op het huiselijk geweld herschreven: de parlementsleden haalden de eerste slagen en verwondingen die thuis worden toegebracht, uit het strafwetboek. Senator Elena Mizoelina, die het voorstel tot wetswijziging had ingediend, was van mening dat de overheid zich niet moest moeien in de huiselijke sfeer. Ze beweerde dat de ngo’s die het huiselijk geweld onder de aandacht brengen, gesponsord worden door het Westen, dat er toch alleen maar op uit is om de Russische waarden te ondermijnen.
Machocultuur
Het probleem van huiselijk geweld wordt niet ernstig genomen in Rusland. Dat is volgens advocate Mavtjan een gevolg van de machocultuur in haar land. ‘Je merkt de laatste tien jaar dat de masculiniteit erg in de verf wordt gezet: een echte man toont zijn sterkte en zijn agressie. Je ziet dat het militarisme weer hoog op de agenda staat en in de televisieseries worden de oude, patriarchale waarden benadrukt. Dan zie je meisjes in traditionele kleding die in zwijm vallen voor sterke mannen.’
Ook de orthodoxe kerk in Rusland sluit de ogen voor het huiselijk geweld. Zij beweert dat het gezinsleven in het gedrang komt als de man te snel wordt gestraft voor zijn losse handjes.
Davtjan wil samen met andere juristen de wet op het huiselijk geweld opnieuw verstrengen. Maar de weerstand is groot. Geregeld organiseert de conservatieve beweging kleine manifestaties tegen de herziening van de wet. De betogers zijn niet talrijk, zegt Davtjan, maar ze geven de overheid wel een alibi om het probleem niet aan te pakken.
Van haar oorspronkelijke voorstellen om de wet te verstrengen schiet nog weinig over, nadat enkele commissies van de Doema erover zijn gegaan. In de tekst die nu nog overblijft, wordt huiselijk geweld nog altijd niet precies gedefinieerd. Ook de beschermende maatregelen, die moeten beletten dat een vrouw in afwachting van haar rechtszaak weer wordt mishandeld, zijn eruit gehaald. ‘Maar dit voorstel – hoe onvolmaakt ook – is nog altijd beter dan de wetMizoelina die slagen en verwondingen niet strafbaar maakt’, zegt ze.
Voorzichtig optimistisch
Davtjan is voorzichtig optimistisch. Ze merkt dat de zware gevallen van huiselijk geweld niet meer ongemerkt worden geklasseerd. Met dank aan Margarita Gratsjeva, die met haar nieuwe, bionische hand de wereld afreist om het partnergeweld in haar land aan te klagen. De advocate van de Katsjatoerianzussen beseft dat hun verhaal weer zo’n case is. ‘Als de drie meisjes zware straffen krijgen, wees er dan maar zeker dat in Rusland veel vrouwen op straat zullen komen.’
‘Je merkt de laatste tien jaar dat de masculiniteit erg in de verf wordt gezet: een echte man toont zijn sterkte en zijn agressie’
MARI DAVTJAN
Advocate