Aanrijding te Londen
Het leven is grillig in de romans van Deborah Levy. Zo ook in haar nieuwste, De man die alles zag.
Deborah Levy trekt parallellen tussen het persoonlijke en het politieke in proza dat ontregelt
In The cost of living, Deborah Levy’s memoires over haar echtscheiding en de dood van haar moeder, staat te lezen – ik vertaal zelf naar het Nederlands – ‘Chaos is zogezegd datgene wat we het meest vrezen, maar ik ben gaan geloven dat het misschien wel datgene is waar we het meest naar verlangen.’
Op het eerste gezicht heeft het werk van Levy ook iets chaotisch, of beter: iets ingewikkelds. Ze werpt zoveel lijnen uit dat de lezer niet zomaar achterover kan leunen. Meer nog dan voor haar schitterende autobiografische werk geldt dat voor haar romans. In De man die alles zag reiken die lijnen over het hele Europese continent. En ook de tijd verloopt in dit verhaal niet lineair.
Historicus Saul Adler is een androgyne schoonheid met oceaanblauwe ogen. Hij wordt gefotografeerd door zijn vriendin Jennifer, een kunstenares in opleiding. In 1988 fotografeert ze hem op Abbey Road in Londen, nadat hij op het dankzij de Beatles beroemd geworden zebrapad bijna werd aangereden. Na de shoot maakt Jennifer het uit – ze verwijt Saul dat hij geen interesse betoont voor haar foto’s. Hij neemt het haar dan weer kwalijk dat ze hem enkel bekijkt door de lens van haar camera.
Saul trekt naar OostBerlijn om er onderzoek te doen naar het culturele verzet tegen het fascisme in de jaren 30. Hij leert er de tolk en Stasiinformant Walter kennen – op wie hij verliefd wordt – en diens zus Luna, met wie hij tegen zijn zin naar bed gaat. Zij wil hem inzetten als hefboom voor haar vlucht naar het Westen; bovenal wil ze Liverpool bereiken, waar haar geliefde Beatles wonen – de foto op Abbey Road was een cadeau voor haar, dochter van Sauls gastmoeder tijdens zijn bezoek aan de DDR.
Het tweede deel van het boek speelt in 2016. Saul ligt in het ziekenhuis – opnieuw is hij aangereden op Abbey Road, ditmaal met veel ernstiger gevolgen. In het ziekenhuisbed komen herinneringen aan zijn leven voorbij. Oude bekenden, zoals Jennifer en de man die hem aanreed op Abbey Road, scharen zich aan zijn zijde. Als lezer weet je niet altijd precies wie echt aanwezig is en wie zich als een schim in de kamer aandient.
Jaguar
‘In de DDR leerde ik iemand anders dan mezelf te zijn’, vertelt Saul. Transformatie is een van Levy’s geliefde onderwerpen. Ze onderzoekt de radicale gedaantewisselingen van haar personages. Erg serieus kunnen we Saul niet altijd nemen. Jennifer beschuldigt hem terecht van narcisme, en hij is in geen geval een man die alles ziet, zoals de ironische titel al laat vermoeden.
Levy houdt ervan om bekende thema’s anders te belichten. Zo is er veel geschreven over de blik van de mannelijke kunstenaar die de vrouw in zijn werk tot object maakt. Hier draait het juist om de blik van een vrouwelijke kunstenaar – Jennifer stelt uitdrukkelijk dat Saul haar schoonheid niet in woorden mag beschrijven.
De man die alles zag vormt een trilogie van het herinneren, samen met Terug naar huis en Warme melk – de drie titels werden genomineerd voor de Man Booker Prize. In al deze verhalen laat Levy beelden en objec
Trilogie der herinnering
ten terugkeren. Luna is in het bos bang voor jaguars, terwijl Saul wordt aangereden door een Jaguar. De muur die het lichaam van Sauls moeder vormt tussen haar zoon en haar gewelddadige echtgenoot vindt een echo in de Berlijnse Muur, net zoals het autoritaire DDRbewind lijkt op dat van Sauls vader. Zo trekt de schrijfster parallellen tussen het persoonlijke en het politieke in proza dat ontregelt.
Zwaar op de hand zijn Levy’s boeken niet. De dialogen hebben een absurd randje, de beeldtaal is tastbaar en concreet. Over de manier waarop Walter zegt dat hij van Saul hield, schrijft Levy: ‘Hij zei het heel eenvoudig. Alsof hij vanuit de kelder een zak bruinkool naar boven bracht.’
Deze roman heeft, ondanks de ijdele verteller, een emotionele lading. Daarover meer onthullen zou zonde zijn. Levy onderzocht in De man die alles zag thema’s als vaderschap, macht, hoe we omgaan met het verleden en de mechaniek van autoritaire bewinden. Toch is het lezen van haar werk vooral een lijfelijke ervaring. Je kan haar verhalen het best ondergaan zoals je de confrontatie met een bizar kunstwerk ondergaat: je kijkt een eerste keer, een tweede keer en geleidelijk aan begint het werk door te sijpelen in je porien.