Belgrado, made in China
Peking palmt de Balkan in
In de Balkan stond Europa altijd met Rusland op het bord. Maar de Chinezen veranderen de spelregels. Op stap in Belgrado, waar de liefde voor de EU danig bekoeld is. ‘Door voortdurend met het vingertje te zwaaien verover je geen harten.’
BELGRADO I Het zou een werf in Guangzhou kunnen zijn. De toegang tot de gigantische ruwbouw wordt bewaakt door Chinezen. De arbeiders met gele helmen op zijn Chinezen. De opschriften en veiligheidsvoorschriften zijn in het Chinees opgesteld. ‘China State Construction’ staat er in het Engels, ter bevestiging. Hier bouwt een Chinees staatsbedrijf, het grootste bouwbedrijf ter wereld. Niet in China, maar in Belgrado.
De plek is symbolisch. In 1999 vielen tijdens Navobombardementen bommen op de Chinese ambassade in het nieuwe deel van wat vandaag de Servische hoofdstad is. Drie Chinese journalisten kwamen daarbij om het leven. Een militaire misrekening, zo verontschuldigde Washington zich. Peking was razend. De ruïne bleef jarenlang verkommeren, om uiteindelijk gesloopt te worden. Nu herrijst hier het Chinees Cultureel Centrum. Het standbeeld van de Chinese filosoof Confucius staat er al. Rond de zwarte gedenkplaat voor de slachtoffers liggen verse bloemenkransen.
Het Navoonrecht verwelkt niet en raakt een gevoelige snaar bij heel wat Serviërs. De Japanse ambassade er net naast is een dwerg in vergelijking met de kolos van acht verdiepingen hoog. Het was de Chinese president Xi Jinping zelf die in 2016 de eerste steen kwam leggen. Vanaf dat moment zou de ‘ServischChinese vriendschap’ beter in de verf worden gezet. Door her en der vlaggen met die boodschap op uit te rollen, bijvoorbeeld. Zoals naast de nieuwe brug over de Donau, met Chinese leningen en door Chinese arbeiders gebouwd. Of naast een spoorweg die Belgrado met Boedapest moet verbinden, made by China.
De Chinese interesse in de Balkan, met Servië op kop, begint Brussel te verontrusten. ‘De Europese Unie heeft de invloed van Rusland in de Balkan overschat, en die van de Chinezen onderschat’, zei Johannes Hahn, de toenmalige Europese commissaris voor Uitbreiding, in de lente in een interview met The Financial Times. In de Balkan stonden we in het Strategospel altijd met Rusland op het bord. De nieuwe pionnen veroorzaken verwarring.
Een klein blauw bordje
Het terras van Café Plato in het hart van de oude stad. Vorig jaar lag er in december sneeuw, nu haalt het kwik ook hier 15 graden. Stefan Vladisavljev van het Belgrade Fund for Political Excellence laat een zakje kamillethee in een kop heet water zakken. Of de EU bezorgd moet zijn? Hij vindt van wel. ‘Maar misschien meer omwille van Brussel zelf’, benadrukt hij. ‘We zijn een land dat bij de hand gehouden moet worden. Als Brussel ons niet in het oog houdt, zijn we als een kind in het park. In het beste geval loopt het weg om elders te gaan spelen. In het slechtste stoot het op een man in een zwarte jas.’
De relatie tussen Belgrado en Brussel? ‘It’s complicated.’ Hoewel de EU met het land over toetreding onderhandelt, iets waar andere Balkanburen alleen van kunnen dromen, is Servië altijd een moeilijk geval geweest. Nergens is het enthousiasme voor de EU kleiner dan hier. Dat komt door het gestook en gepook van Moskou, de broederband die veel Serviërs met de Russen voelen en de herinnering aan de Navobombardementen door het Westen. Hoor je ook als argument: als het project niet goed genoeg is voor de Britten of vele andere Europeanen, waarom dan wel voor ons?
Nochtans ontvangen weinig landen ter wereld meer Europese steun dan Servië. Tussen 2002 en 2017 ging het om 3 miljard euro. Daarnaast is de handel met de EU goed voor 75 procent van de totale handel van het land. Maar de
burgers hebben geen idee. Uit een peiling van het Belgrade Center for Security Policy uit 2017 bleek dat slechts 1 op de 4 Servische jongeren positief is over de invloed van de EU in hun land. De Chinezen scoren beter. Vraag je wie economisch het meest succesvol is, dan bengelt de EU onder aan het lijstje dat de Verenigde Staten, Rusland en China aanvoeren.
De meerderheid van de bevolking is nog altijd voor toetreding tot de EU, stelt onderzoek van het European Integration Office, maar ze wordt krapper. ‘Jullie pr is een ramp’, zegt Vladisavljev. ‘In Novi Sad werd een brug gebouwd met Europese hulp door Servische bedrijven en arbeiders. Wat doen jullie? Er een klein blauw bordje met gele sterren naast zetten. De Chinezen bouwen in Belgrado met Chinees personeel een brug waarvoor de regering Chinees
geld moet lenen. In de volksmond heet die “de Chinese brug”. Toen Xi Jinping ze opende, hing de brug vol met rode vlaggen. Het haalde alle voorpagina’s. In Novi Sad komt dan een Europese commissaris, van wie niemand ooit heeft gehoord, lintjes knippen. Een groot verschil.’
De kop van de draak
Het viel al op tijdens de rit vanuit de luchthaven. Grote reclameborden vieren de diplomatieke betrekkingen tussen Turkije en Servië. Gazprom zet met verstrengelde vlaggen de vriendschap in de verf. Huawei staat in megaletters op een van de meest zichtbare gebouwen in de stad. De EU is onzichtbaar. Of zoals een medewerker van de ambassade van een Europese lidstaat het stelt: ‘De EU slaagt er niet in de emotie te bespelen, dat is hier nochtans cruci