Onschuldigen achter tralies in Villamoord
Vanavond zendt de Nederlandse televisie de driedelige documentaire ‘De Villamoord’ uit, waarin mogelijk de ‘grootste gerechtelijke dwaling’ uit de Nederlandse geschiedenis wordt onthuld.
BRUSSEL I Documentaires over gerechtelijke dwalingen spelen zich meestal af in de Verenigde Staten. De meest iconische is Making a murderer, de Netflixdocumentaire waarin het onderzoek wordt reconstrueerd naar Steven Avery en waaruit blijkt dat de man achttien jaar onschuldig in de cel heeft gezeten voor een verkrachting waar hij niets mee te maken had. Maar ook dichter bij huis begingen politie en justitie al blunders. In Nederland zijn de voorbije jaren geregeld spraakmakende dwalingen uitgekomen en daar moet vanaf vandaag waarschijnlijk nog een aan toegevoegd worden. In een driedelige documentaire die vanaf vanavond op NPO2 wordt uitgezonden, schetsen journalisten hoe politie en justitie een man zodanig onder druk hebben gezet dat hij een moord bekende waarmee hij en zijn kompanen niets te maken hebben.
Bekende criminelen
Het is 2 september 1998. In een villawijk in Arnhem wordt de 63jarige Geke van ’t LevenDe Goede slachtoffer van een inbraak. De overvaller(s) gaan bijzonder brutaal te werk. De vrouw wordt door het hoofd geschoten en sterft ter plaatse. Een vriendin die toevallig op bezoek is, overleeft op miraculeuze manier. Waarom de vrouw moest sterven, is nooit geweten. De buit was alleszins klein: enkele betaalpassen, geld en een armband.
De overlevende vrouw verklaart dat er slechts één overvaller is: een dertiger met bolle wangen, een snor en zwart krullend haar. Toch worden een halfjaar later negen verdachten aangehouden: allemaal worden ze veroordeeld. Het zijn bekende criminelen uit de Nijmeegse en Arnhemse onderwereld. Ze kregen celstraffen van vijf tot twaalf jaar. De veroordelingen gebeuren op basis van de bekentenissen van twee mannen: Ömer Arisoy en Sefket Pehlivan. Maar aan de geloofwaardigheid van die getuigenissen wordt snel getwijfeld. In 2014 concludeerden rechtenstudenten en een rechtspsycholoog dat de bekentenissen vals waren. Ze kwamen er onder zware druk van de politie.
Dat blijkt nu ook in de driedelige documentaire. De journalisten hebben de 160 verhoortapes in handen gekregen waarop te zien is hoe Arisoy drie dagen achter elkaar urenlang wordt verhoord en onder druk wordt gezet. Uiteindelijk breekt hij en begint hij lukraak namen te noemen van mannen uit zijn kennissenkring. Ook is te zien hoe de verhoorders Arisoy woorden in de mond leggen.
Antwoorden die niet stroken met de feiten, worden dan weer uit het verhoor geschrapt. En die zijn flagrant. Zo omschrijft Arisoy de villa waar de moord werd gepleegd als ‘wit en met een puntdak’. De villa had echter een plat dak, maar dat wordt weggelaten in het procesverbaal.
Eerherstel
De documentairemakers spoorden de man ook op. Hij woont ondertussen in Duitsland. Tegenover hen erkent hij dat indertijd valse verklaringen heeft afgelegd. Waarom hij dat deed? Omdat hij bang was. De gevolgen van die bekentenissen onder druk waren groot. Niet alleen zaten negen mensen jarenlang onschuldig in de cel, een van hen pleegde daar ook zelfmoord.
Opmerkelijk is dat de onderzoeksleider in de Arnhemse Villamoord dezelfde is als die in de Puttense moordzaak. Ook dat is een van de grote juridische dwalingen. Daarbij werden twee schoonbroers veroordeeld tot tien jaar cel voor de verkrachting en moord op een jonge vrouw. Hoewel hun DNA niet overeenkwam met de sporen die op het slachtoffer werden gevonden, werden ze toch veroordeeld. Pas na zeven jaar werd de dwaling rechtgezet. De echte dader werd uiteindelijk op basis van DNAmateriaal gevat.
Dat eerherstel moet er ook in de Villamoord komen, vindt advocaat Paul Acda, die vijf van de negen mannen vertegenwoordigde. Hij hoopt nog altijd dat de echte schuldige opgepakt zal worden.
De Villamoord blijft een spraakmakende juridische dwaling. De indruk bestaat dat ze in Nederland veel vaker voorkomen dan in België. Wetenschapsfilosoof Ton Derksen deed er onderzoek naar. Zijn conclusie luidde dat Nederland niet slechter scoort dan andere landen. Dwalingen zitten ingebakken in het rechtssysteem. Hoe zwaarder het misdrijf, hoe makkelijker de rechter genoegen neemt met zwakker bewijs, vond hij, en hoe hoger het risico op een onjuist vonnis. Noors onderzoek onder strafrechters kwam bij de zwaarste zaken zelfs op een (impliciet) geaccepteerd foutpercentage van 17 procent uit.
De overlevende vrouw zegt dat er slechts één overvaller was. Toch worden een halfjaar later negen verdachten aangehouden. Allemaal worden ze veroordeeld
De Europese Commissie heeft het Europese Hof van Justitie gevraagd de werking van een controversieel Pools rechtscollege stil te leggen.
BRUSSEL I De Europese Commissie heeft het Europese Hof van Justitie gisteren gevraagd om urgente ‘interimmaatregelen’ op te leggen aan de Poolse regering. De Commissie wil dat de werking van een nieuwe disciplinaire kamer van het Poolse Hooggerechtshof opgeschort wordt. Die tuchtkamer voor magistraten functioneert niet als een onafhankelijke rechtbank en creëert volgens de Commissie een ‘risico op onherstelbare schade voor Poolse rechters’.
De beslissing, waarin Europees Commissaris van Justitie Didier Reynders een belangrijke rol speelde, kadert in een inbreukprocedure die de Commissie eerder aangespannen had. Een van de redenen was dat de tuchtkamer rechters blootstelde aan sanctieprocedures die politiek beïnvloedbaar zijn. Dat was niet alleen een algemene bedreiging voor de scheiding der machten, maar ook een direct gevaar voor rechters die zich verzetten tegen de hervormingen die regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) de afgelopen jaren uitrolde in de rechtspraak. Dat deed PiS naar eigen zeggen om de werking van de Poolse justitie te verbeteren. Maar volgens kritische magistraten, rechtsdeskundigen, de Poolse oppositie en de Commissie leidden de hervormingen ertoe dat de rechtspraak onder de controle van de regerende meerderheid belandde.
Het Europese Hof verklaarde het Poolse Hooggerechtshof, waarvan de leiding nog steeds gekant is tegen de hervormingen, in november bevoegd om te oordelen over de onafhankelijkheid van twee cruciale organen: de nieuwe tuchtkamer binnen het Hooggerechtshof zelf én de herschikte Nationale Raad voor de Rechtspraak (KRS). Dat laatste college is verantwoordelijk voor de benoeming van nieuwe rechters, inclusief die van de tuchtkamer. Het Hooggerechtshof oordeelde vervolgens dat de ‘KRS geen onpartijdig en onafhankelijk orgaan’ is en haar eigen tuchtkamer ‘geen rechtbank in de betekenis van het Europese en nationale recht’.
Muilkorfwet
‘En toch gaan ze verder’, zei Reynders gisteren aan De Standaard. Het maakte langer wachten te gevaarlijk volgens hem. ‘Ik heb gevraagd om dit vandaag te doen. Bij een veroordeling van een rechter zou het te laat zijn.’ De verwachting is dat het Europese Hof in de volgende weken zal beslissen over de interimmaatregel. ‘Tegelijk willen we de dialoog met Polen voortzetten’, zegt Reynders. Te beginnen met de volgende bijeenkomst van de Europese ministers van Justitie in Zagreb.
Evident is dat niet, zeker omdat in Warschau een zoveelste controversieel wetsvoorstel in de Senaat ligt. Dat voorstel, door tegenstanders omgedoopt tot ‘muilkorfwet’, voorziet in nieuwe sanctiemethoden voor rechters die zich inlaten met politiek of zich uitspreken tegen de juridische hervormingen. Ook over de wettigheid van de tuchtkamer hield de Poolse regering gisteren voet bij stuk. ‘De kamer functioneert in lijn met de Poolse wet’, verklaarde een regeringswoordvoerder op een persconferentie na de aankondiging van de Commissie. ‘Europese verdragen reguleren niet alle rechtssystemen van specifieke lidstaten.’
De tuchtkamer creëert volgens de Commissie een risico op onherstelbare schade voor Poolse rechters