‘Idealisme terugbrengen in de politiek, daar gaat het om’
‘We botsen op de limieten van het systeem. Maar vanuit de huidige impasse naar een totaal andere manier van werken gaan, is een te grote stap’
Zes maanden lang was Oana Bogdan staatssecretaris van Cultuur in Roemenië binnen een expertenkabinet. De ervaring heeft haar overtuigd van het nut van zo’n tijdelijke technocratenregering, ook voor België. ‘De ideeën die we introduceerden, hebben Roemenië voorgoed veranderd.’
BRUSSEL I Het is ver gekomen wanneer politici zelf om hun vervanging vragen. In november al gaf Joachim Coens – toen nog kandidaatvoorzitter van CD&V – in Het Laatste Nieuws aan iets te voelen voor een zakenkabinet. ‘Het heeft nu lang genoeg geduurd. Als de politieke partijen onbekwaam zijn om samen een regering te vormen, laat het dan over aan anderen. En vorm snel een regering van experten. Een zakenkabinet.’
Eind januari sloot Bart Tommelein – vandaag kandidaat voor het voorzitterschap van Open VLD – zich daar in De Afspraak bij aan. Tommelein wees erop dat er straks misschien geen federale regering is, maar ook geen meerderheid om nieuwe verkiezingen uit te schrijven. Dan wacht een onuitgegeven en gênant limbo met een regering in lopende zaken die onmachtig is en bovendien slechts een minderheid aan zetels vertegenwoordigt. Dan liever een interimregering van hoge ambtenaren, vond Tommelein.
Die voorstellen vielen op een bijzonder koude steen. Want ondemocratisch, arrogant, naïef en praktisch onwerkbaar. Maar waarom kan het in andere landen dan wel? Oostenrijk, toch een ontwikkeld en democratisch vooraanstaand land, had tot begin dit jaar nog zo’n expertenkabinet, na de val van de eerste regeringKurz over de zogenaamde Ibizaaffaire eind mei 2019. President Alexander Van der Bellen achtte het in die delicate omstandigheden raadzaam om deskundigen even aan het roer te plaatsen, zodat de politieke partijen zich konden bezinnen over de toekomst. Brigitte Bierlein, voordien rechter bij het Grondwettelijk Hof, nam de taak van regeringsleider op zich. De interimaris werd snel populair, een symptoom van het wankele vertrouwen van de Oostenrijkers in de partijpolitiek.
Voor de RoemeensBelgische Oana Bogdan klinkt het allemaal vertrouwd. De Roemeense president Klaus Iohannis deed iets soortgelijks eind 2015, nadat de regering was gevallen na de massale straatprotesten die volgden op een brand in een nachtclub in Boekarest. ‘De brand was verschrikkelijk, maar dat mensen nadien stierven omdat de ontsmettingsmiddelen in de ziekenhuizen te zeer verdund waren, legde pas echt bloot hoezeer de samenleving leed onder de wijdverspreide corruptie.’ Om de gemoederen te bedaren, ging het parlement akkoord met een expertenkabinet onder leiding van de voormalige onafhankelijke minister en eurocommissaris Dacian Ciolos. Die kreeg een jaar, tot aan de volgende verkiezingen.
Maximum een jaar
Dat tijdelijke is cruciaal, benadrukt Bogdan wanneer we haar in Brussel spreken op het kantoor van het architectenbureau dat ze in 2007 oprichtte samen met Leo Van Broeck, de Vlaamse bouwmeester. ‘Het is niet de bedoeling om de parlementaire werking te vervangen. Een jaar lijkt me dan ook het maximum. Het parlement blijft al die tijd controleren.’
In juli 2016 kreeg Bogdan zelf de vraag om te zetelen in die technocratenregering – dat nogal wat Roemeense expats telde. Ze mocht de vorige staatssecretaris voor Erfgoed vervangen op het ministerie van Cultuur. ‘Het was een hele eer. Gelukkig wist ik niet wat er op me afkwam! Het was een zwaar pakket. Zowat alle infrastructuurprojecten passeerden er.’
Een interimperiode van drie maanden werd al gauw zes slopende maanden. Bogdan en haar adviseurs werkten onder meer een nieuwe wetgevende code voor cultureel erfgoed uit. Ze kreeg ook het dossier van Rosia Montana op haar bord, een natuurgebied met rijke goudaders waar een lucratief mijncontract botste met de vraag om natuurbehoud. ‘Het bedrijf in kwestie dreigt nog steeds met een miljardenclaim tegen de staat. Ik leefde in een film. Er waren bedreigingen.’
Guerrilla
Maar de grote verdienste van het expertenkabinet zat hem volgens Bogdan niet in dit of dat dossier. Wel in de cultuuromslag die het voorstond. ‘We zagen een window of opportunity na dertig jaar stilstand in Roemenië. De administraties wantrouwden ons, er was veel tegenwerking. Maar we duwden door, als een soort guerrilla.’
De regering wilde vooral de meerwaarde aantonen van expertise en transparantie. ‘Het enige criterium om in de regering te zitten, was competentie op je vakdomein. We introduceerden datadriven besluitvorming en maakten het beleid evidencebased, wat nieuw was. En aangezien we ons niet moesten laten herverkiezen en financieel onafhankelijk waren, konden we zeggen waar het op stond. We steunden elkaar daarin, want we hadden geen partijkleuren. Ik denk dat veel Roemenen toen pas doorkregen hoe disfunctioneel sommige zaken wel liepen, hoe rot het systeem was. We voelden veel steun van de bevolking. Mensen zagen dat het anders kon en verwachten sindsdien dezelfde transparantie en hervorming. De ideeën die we introduceerden, hebben Roemenië voorgoed veranderd.’ In De Afspraak had Bogdan het over ‘de beste regering ooit.
Toch was het succes niet onverdeeld, geeft Bogdan tijdens ons gesprek toe. De hoop dat de historische machtspartijen intern schoon schip zouden maken, bleek ijdel. ‘Dat is niet gebeurd. Integendeel, ze hebben zich beter georganiseerd. De maffia is terug.’
Toch denkt Bogdan dat een tijdelijke technocratenregering ook voor België een langdurig, positief effect kan hebben. ‘We botsen op de limieten van het systeem. Maar vanuit de huidige impasse naar een totaal andere manier van werken gaan, is een te grote stap. Zo’n interimregering kan een transitieperiode zijn. Externen kunnen veel onafhankelijker zeggen: “Zelfs als
jullie het zouden willen, zo kan het niet meer verder. Laten we samen zien hoe het anders kan.”’
Daarbij kunnen nieuwe ideeën op de radar komen die partijen niet durven of willen zien, hoopt Bogdan. ‘Idealisme terugbrengen in de politiek, daar gaat het om. Professionele politici raken te veel besmet door het systeem, door het hoppen van verkiezingen naar verkiezingen. Het is een praktijk die snel cynisch maakt.’
Luchtfietsen
Het klinkt bevlogen, maar sluipen de ideologische tegenstellingen niet ook snel binnen onder technocraten? De experts binnen de Belgische Hoge Raad voor Financiën geraakten er alvast niet uit of de regering nu een vlaktaks dan wel een andere belastinghervorming moet doorvoeren (DS 14 februari).
En dan moesten ze zelf nog niet uitvissen hoe het begrotingstekort van 12 miljard euro dichtgefietst moet worden.
‘Ik beweer zeker niet dat zo’n interimregering alles kan. Nogmaals, na een tijdje nemen de verkozen politici het opnieuw over. Maar ondertussen kunnen zaken misschien eens van een andere kant bekeken worden. Wat als we bijvoorbeeld de ecologische voetafdruk van salariswagens zouden verrekenen in de kosten om ermee rond te rijden? Dat zou belangrijke maatschappelijke én budgettaire gevolgen hebben.’
Het zou ook politiek dynamiet zijn. Dergelijk voluntarisme contrasteert met de weigering om nog maar een slimme kilometerheffing door te voeren in Vlaanderen. In dat licht lijken de voorstellen van Bogdan op luchtfietsen. ‘Ja, maar als experts binnen de regering over dergelijke voorstellen communiceren, creëren ze mee het draagvlak voor de volgende regering. Toen ik in Roemenië begon over de klimaatcrisis, werd ik initieel weggelachen. Vandaag ziet zelfs de
Hongaarse premier Viktor Orban de ernst van het probleem in!’
Bogdan klinkt zelfzeker, net als haar vennoot Leo Van Broeck. Diens voorstellen als bouwmeester – ‘nu nog vrijstaand bouwen is crimineel’ – worden lang niet door iedereen geapprecieerd. ‘Ach, ik denk dat Leo twee à drie jaar te vroeg kwam. De dingen veranderen zo snel. Onze relatie tot eigendom, tot grondstoffen, hoe we onze economie en democratie organiseren … Het zijn heel veel uitdagingen tegelijk, en dat schrikt af. De komende jaren zullen veel mensen zeggen dat Leo misschien abrupt was, maar wel degelijk een punt had. Alleen had hij het positiever moeten benaderen. Het gaat niet over opofferingen, maar over stappen naar een betere samenleving. Met het team van Duitsland ben ik voor de architectuurbiënnale van Venetië bezig met een project over de toekomst. Toon de mensen het einddoel in pakweg 2038 en ze zullen sneller bereid zijn om te luisteren naar de stappen daarnaartoe. Alleen jammer dat politici dat langetermijnperspectief vaak niet hebben.’
En toch zette Bogdan samen met andere leden van de interimregering eind 2018 de schouders onder een nieuwe, Roemeense, centrumrechtse partij Plus. ‘De ervaring toonde hoeveel je kan bereiken in de publieke sector. Als architect kan je gebouwen tekenen. Een handtekening van mij als staatssecretaris veranderde het hele land.’ Zo onthecht zijn die technocraten na afloop dus niet? ‘Het is waar, macht stijgt heel snel naar je hoofd. Het is weinigen gegeven om lang aan de macht te blijven en nederig te blijven. Dat is elke dag vechten. Daarom moet zo’n technocratenregering niet te lang aanblijven.’
Plus is nu de op twee na grootste partij in Roemenië. Ciolos is de Europese fractieleider van Renew Europe, de liberale fractie in het Europees Parlement. Bogdan zelf heeft voorlopig geen verdere politieke plannen.
‘Als architect kun je gebouwen tekenen. Een handtekening van mij als staatssecretaris veranderde het hele land’