Samba vermengt zich met protest in Rio
REPORTAGE Veel Brazilianen kunnen het carnaval in het sambastadion van Rio de Janeiro niet meer betalen. Niet erg: ‘Feesten doe ik op straat.’
RIO DE JANEIRO I ‘Huil, ik zal je niet bellen, de tijd is gekomen, je kunt huilen!’ Het beroemde sam banummer ‘Vou festejar’ galmt over de Avenida de Chile, in het centrum van Rio, waar duizenden Brazilianen het luidkeels meezin gen. Leden van een bateria, een drumband, slaan razendsnel op kleine trommeltjes. Tussen de ho ge kantoorgebouwen bewegen de dansers van de groep Cacique de Ramos met hun roodwitte hoofd sieraden. Op een praalwagen die door een groepje sterke mannen wordt voortgeduwd, zetten sam badanseressen hun beste beentje voor. Maar ze zijn nauwelijks te bewonderen, omdat de straatver lichting is uitgevallen.
‘Toch is dit voor mij het echte carnaval’, zegt Andrea Almeida Pinheiro, die uitbundig applau disseert als de optocht langskomt. ‘Ook zonder geld kun je carnaval vieren, want het feest op straat is gratis. En luister naar de samba, die is net zo goed als wat je in het stadion hoort!’ Ze is met haar twee kleine kinderen naar de optocht gekomen.
In het centrum van Rio speelt zich een heel ander carnaval af dan in de Sambódromo, het be roemde stadion waarvan de beel den jaarlijks de wereld rondgaan. In het door de Braziliaanse architect Oscar Niemeyer ontworpen stadion presenteren de verschil lende sambascholen zich met hun kostbare wagens en kostuums. Maar dit officiële carnaval is voor gewone Brazilianen nauwelijks meer te betalen. Er zitten grote sponsors achter het evenement, waarvan de prijs van een entree kaartje kan oplopen tot 500 euro, afhankelijk van de avond en de groep die defileert.
Verkleed als bacterie
Tijdens een gemiddeld carna valsweekend zijn er in Rio ook meer dan honderd gratis zogehe ten blocos of straatfeesten. Door de belabberde Braziliaanse econo mie hebben minder mensen geld en zoeken ze de straat op. ‘De laat ste keer dat ik naar de officiële pa rade ging, is al jaren geleden. Die optocht kijk ik liever op televisie en feesten doe ik op straat’, zegt William Oliveira (37), een leraar Engels uit de kunstenaarswijk Santa Teresa. Gehuld in een kleu rige tulband en een roodwitte bermuda, bretels over zijn ontblo te bovenlijf, struint hij verschil lende straatfeesten af. Het ge woonlijk al drukke stadscentrum is tijdens carnaval overgenomen door een kleurrijke en diverse mix van feestende Brazilianen en toe risten.
‘Voor mij is dit nu al het beste en ook meest veelzeggende carna val sinds tijden. Mensen laten hun stem horen, ze uiten hun onvrede creatief – via een verkleedpartij’, zegt Oliveira als hij een pauze neemt in een eettentje in de sambawijk Lapa. ‘We hadden bijvoorbeeld problemen met ons drinkwater, dat vervuild was door een bacterie. Ik zag mensen verkleed als die bacterie. Vies, maar ook komisch; zo wordt geprotesteerd tegen het waterbedrijf en de gemeente.’
Voor de bouw van het Sambódromo in 1984 was straatcarnaval het enige carnaval: ook de officiële parade was toen op straat. De laatste jaren komt het straatcarnaval weer helemaal terug. Het groeit in populariteit en verandert ook van karakter. Het wordt politieker en het fragmenteert. Er zijn bijvoorbeeld speciale feministische straatfeesten waarbij vrouwen feestend protesteren tegen het machismo. Milieuactivisten organiseren protestfeesten. Ook zijn er tal van blocos waarin de AfroBraziliaanse cultuur wordt gevierd en bezongen. Er was dit jaar zelfs een bloco speciaal voor nerds.
‘Mensen hebben de behoefte om het carnaval te vieren zoals het ooit is ontstaan: op straat, gratis en voor iedereen’, zegt organisator Luiz Carlos Lima van Cacique de Ramos. Ook deze populaire groep, genoemd naar een buitenwijk van
‘Mensen willen het carnaval vieren zoals het ooit is ontstaan: op straat, gratis en voor iedereen’
LUIZ CARLOS LIMA
Carnavalsgroep Cacique de Ramos
Op speciale feministische straatfeesten protesteren vrouwen feestend tegen machismo
Rio, heeft te maken met de politisering van carnaval: er is kritiek omdat de leden in de parade inheemse kostuums gebruiken. Volgens critici eigenen ze zich met hun verentooien een cultuur toe die de hunne niet is. Lima bestrijdt dat. ‘We kleden ons al sinds de oprichting in 1961 zo. De meeste Brazilianen, ook wij, hebben inheemse wortels. We zijn daar trots op en komen juist op voor de inheemse zaak.’
Veel minder toiletten
Sommige blocos monden uit in regelrechte protestacties, zoals bij het plein Praça Quinze. Na een vrolijk optreden van artiesten volgt een activistisch betoog gericht tegen president Jair Bolsonaro en de conservatiefevangelische burgemeester van Rio, Marcelo Crivella. Die wil carnaval aan banden leggen.
‘De burgemeester doet er alles aan om feestgangers te ontmoedigen’, zegt Rita Fernandes, voorzitter van de Associatie van Straatcarnaval in Rio. ‘Zo zijn er veel minder toiletten geplaatst dan voorheen, er is minder politie op de been en de straatverlichting werkt soms niet’, zegt ze. ‘Gelukkig zijn er dit jaar burgemeestersverkiezingen. We hebben de toekomst van dit feest dus zelf in de hand.’