Humor is een mijnenveld geworden
De toenemende slachtoffercultuur beïnvloedt zowel humoristen als racismebestrijders, vindt MIA DOORNAERT.
Niet alleen in Aalst, ook in Frankrijk is er discussie over iets wat de één een grap vindt, maar de ander als beledigend ervaart
Wie? Onafhankelijk expert in internationale betrekkingen en columnist van deze krant.
Wat? In de huidige grievencultuur wordt het voor organisaties als SOS Racisme of Unia steeds moeilijker om objectieve lijnen te trekken.
Debat in Frankrijk: is het racistisch een tot Fransman genaturaliseerde Egyptenaar een chameau (kameel) te noemen? De ‘kameel’ is Jean Messiha, economist en hoge ambtenaar, geboren in Egypte, deels opgegroeid in Frankrijk en genaturaliseerd tot Fransman. De belediging werd op Twitter gelanceerd door de omstreden humorist Yassine Belattar, Fransman van Marokkaanse afkomst. Hij herhaalde ze op 9 januari in een heftig debat met Messiha in de uitzending Balance ton post van journalist en entertainer Cyril Hanouna.
Messiha vroeg eind vorige week in een tweet of de organisatie SOS Racisme, die zich in Frankrijk inzet tegen racisme, zich met hem burgerlijke partij wilde stellen tegen die belediging. En toen werd een storm in een theekop een nationaal debat. De voorzitter van SOS Racisme, Dominique Sopo, antwoordde namelijk dat hij dat zeker wilde doen, omdat de vergelijking ‘beledigend was voor kamelen’. Messiha is lid van het radicaalrechtse Rassemblement National van Marine Le Pen (RN) en verdient dus niet beter, was de boodschap. Dat lokte heftige reacties uit. Oordeelt SOS Racisme, dat in 1984 mee door de socialistische president François Mitterrand in het leven geroepen werd, op basis van principes? Of hanteert het een politieke dubbele standaard naargelang de partij van de beledigde persoon? Ook linkse media, zoals de krant Libération, waren zeer kritisch voor die uitschuiver van Sopo, en er gingen stemmen op die het ontslag eisten van de FransAfrikaanse voorzitter.
Libération oordeelde wel dat Sopo’s reactie ‘niet racistisch’ was. Toespelingen op Messiha’s uiterlijk waren ‘nodeloos kwetsend’, maar ‘geen racisme’. Ze waren, aldus Libération, niet te vergelijken met scheldpartijen tegen de zwarte politica Christine Taubira, waarbij ze een ‘aap’ genoemd
werd. Messiha denkt daar anders over. Hij diende gisteren een klacht in tegen SOS Racisme wegens ‘racistische belediging’, want: ‘Een tegenstander verdierlijken is een schande.’
SOS Racisme miste inderdaad een kans door Belattar niet aan te pakken. Hij spuwt Messiha uit omdat hij zich als Fransman beschouwt en gedraagt. In september 2018 twitterde hij al: ‘Uw kamelenkop bevestigt dat u aan de foute kant van de Middellandse Zee geboren bent.’ Iemand puur op origine en uiterlijk beoordelen, dat is volgens de normen van SOS Racisme onvervalst racisme. Het excuus is dan dat Belattar een humorist is. Ja, maar als een blanke entertainer hetzelfde had gezegd, zou er een verontwaardigd gehuil zijn opgegaan.
Over het ‘verdierlijken’ haalden Franse kranten nog een interessante verwijzing op, namelijk naar Le bebête show die van 1982 tot 1994 op TF1 liep. Dat populaire dagelijkse tvprogramma van politieke satire voerde politici op met Muppetachtige dierenmaskers. Dat zou nu niet meer kunnen, want humor is niet alleen cultuur maar ook tijdsgebonden. In een veel diversere samenleving zou het een hachelijke onderneming zijn om politieke leiders (m/v) met dierenkoppen op te voeren.
Een kwestie van context
Mensen die zich veilig voelen in hun identiteit, zullen al makkelijker lachen wanneer ze zelf het mikpunt zijn van grappen en grollen. Bij kwetsbare bevolkingsgroepen zal datzelfde snel als krenkend en bedreigend ervaren worden.
Humor is ook een kwestie van context. Niet alleen telt wat gezegd of gezongen wordt, maar ook wie het zegt en wie het doelwit is. Zo is het begrijpelijk dat de Joodse gemeenschap, met haar herinnering aan de Holocaust, en haar heden van terugke
rend antisemitisme en toenemend geweld, bijzonder gevoelig is voor denigrerende grappen. En zo belanden we opnieuw bij Carnaval Aalst waar, vaak op een vulgaire manier, gespot wordt met alles en iedereen. Als de burgemeester na het incident van vorig jaar meer begrip had getoond voor Joodse gevoeligheden en met meer tact had gereageerd, had hij zijn stad heel wat imagoschade kunnen besparen.
Humor is een mijnenveld geworden in een toenemende slachtoffercultuur waarin een opbod bezig lijkt over wie zich het meest verongelijkt kan of mag voelen. Nu meer en meer groepen en groepjes zich als verongelijkte ‘gemeenschap’ aandienen, is de notie van ‘racisme’ steeds subjectiever aan het worden. Mensen die aan de weg timmeren, moeten steeds beduchter zijn voor beschuldigingen van seksisme, homofobie, transfobie en andere ismen en fobieën die onder de noemer ‘racisme’ worden geplaatst.
De reactie van de voorzitter van SOS Racisme tegenover Messiha was helemaal fout omdat ze niet principieel, maar partijpolitiek gekleurd was. Maar in de huidige grievencultuur wordt het voor organisaties als SOS Racisme of Unia steeds moeilijker om objectieve lijnen te trekken. En voor humoristen om alle mogelijke voetangels en klemmen te vermijden.