MANNEN- EN VROUWENHERSENEN ZIJN ANDERS. OF TOCH EEN BEETJE

Ze zijn met erg weinigen maar roepen luid: neurowetenschappers die ontkennen dat er überhaupt verschil is tussen het brein van mannen en vrouwen. Hun standpunten zijn zo extreem dat je moeilijk kunt geloven dat ze er echt achter staan. Misschien willen ze vooral een tegengewicht bieden aan simplistische verhalen over het ‘mannelijke’ en het ‘vrouwelijke’ brein, waarbij alle overlap tussen de seksen en de impact van cultuur over het hoofd wordt gezien? Helaas is hun verhaal even simplistisch.

Neem Gina Rippon, auteur van The gendered brain en onlangs te gast in België voor een lezing. Haar werk illustreert de rommeligheid van het vertoog van de ‘geen verschil’auteurs. Ze beweren dat er geen sekseverschillen zijn tussen volwassen hersenen, maar ook dat diegene die er wel zijn, voortkomen uit socialisatie.

Ook Rippon lijkt het alle twee te zeggen. Zijn we nu iets met fMRIbeeldvorming van de hersenactiviteit, of is de techniek waardeloos? Rippon zet fMRIstudies die sekseverschillen vinden weg als onbetrouwbaar, daarbij terecht wijzend op de vele moeilijkheden van dit soort onderzoek. Maar als fMRIstudies aangeven dat het brein verandert door de omgeving, omarmt ze die kritiekloos. Vertoont het brein van pasgeborenen al structurele sekseverschillen of niet? Het eenvoudige antwoord is dat we het niet weten, noteert Rippon. Het belet haar niet om te besluiten dat sekseverschillen in gedrag uitsluitend voortkomen uit sociaal leren.

Dat is om twee redenen problematisch. Vooreerst is de huidige technologie simpelweg niet in staat om verschillen in neurocircuits nauwkeurig bloot te leggen. Dat we ze niet zien, bewijst dus niet dat ze er niet zijn. Daarnaast klopt het uiteraard niet dat wat zich pas in de kindertijd of later manifesteert, per definitie van buitenaf komt. Baby’s komen ook niet met een rij tanden uit de buik. Veel ontwikkelingsprocessen zijn genetisch geprogrammeerd en manifesteren zich in de loop van ons leven op een voorspelbare manier. Meisjes en jongens verschillen tot de puberteit niet zo heel erg van elkaar. Pas met de seksuele volwassenwording begint hun lichamelijke en mentale ontwikkeling sterk uiteen te lopen, net als bij andere zoogdieren, als voorbereiding op de uitdagingen van de voortplanting.

Hoe groot de sekseverschillen precies zijn, varieert bij elke levensfase en de biologische doelen van die fase, weten evolutiebiologen. Zoals daar zijn: lerendoortespelen in de kindertijd, competitie om partners in de adolescentie en de zorg voor kwetsbare kinderen in de volwassenheid. Maar dat sluit de impact van omgevingsinvloeden niet uit.

Rippon en verwante auteurs zien gemakshalve het cruciale feit over het hoofd dat wij zoogdieren zijn en ons voortplanten met twee verschillende seksen. Zonder dat evolutionaire denkkader kunnen ze onderzoeksbevindingen naar willekeur interpreteren. Maar het is natuurlijk niet toevallig dat we dezelfde patronen van seksueel verschil ook bij andere zoogdiersoorten aantreffen, zoals meer fysieke agressie en risicogedrag bij mannetjes. Geslachtshormonen die al voor de geboorte aanwezig zijn, zoals testosteron of oestrogeen, spelen een kritieke rol in de organisatie van dit gedrag. Ook ons brein bevat receptoren voor die geslachtshormonen en die hormonen komen prenataal vrij. Is het dan niet waarschijnlijk dat ze ook ónze hersenontwikkeling beïnvloeden?

Dat betekent allerminst dat er twee aparte breintypes bestaan, een mannelijk en een vrouwelijk. Elk brein is een mozaïek van mannelijke en vrouwelijke kenmerken, in de woorden van neurowetenschapper Daphna Joel. Maar anders dan Joel beweert, vertonen die mozaïeken wel degelijk gemiddelde verschillen tussen de geslachten. Het Journal of Neuroscience Research wijdde er begin 2017 een nummer van meer dan 700 pagina’s aan. Die verschillen blijken zelfs uit Joels eigen data, in heranalyses door anderen. Sekseverschillen in het volume van bepaalde hersenregio’s zijn telkens klein en er is veel variatie binnen elke sekse. Maar de verschillen clusteren vaak samen, zodat je een meer mannelijk of een meer vrouwelijk breinprofiel krijgt.

Vergelijk het met gezichten. Mannelijke en vrouwelijke neuzen variëren, net als hun andere gezichtskenmerken. Toch kunnen we gezichten meestal snel als mannelijk of vrouwelijk zien, omdat veel kenmerken samenclusteren. Waarom is dit belangrijk? De gevonden hersenverschillen zijn immers klein en we weten voorlopig niet wat ze betekenen. Stop gewoon met dat onderzoek, pleit Rippon. Maar dat zou schadelijk zijn voor iedereen, niet het minst voor vrouwen. Zij werden lang uitgesloten als proefkonijn in biomedische studies, net vanuit het idee dat ze hetzelfde zijn als mannen. Daardoor wisten we bijvoorbeeld lang niet dat vrouwen vaak anders reageren op medicatie en dat er grote geslachtsverschillen zijn in de gevoeligheid voor mentale aandoeningen. Vrouwen zijn gevoeliger voor depressie en eetstoornissen, mannen voor een veel grotere resem aan aandoeningen, waaronder autisme, dyslexie en schizofrenie. Als we snappen hoe geslacht die gevoeligheid beïnvloedt, kunnen we gerichter naar remedies zoeken.

En zie, er verscheen net een grote overzichtsstudie door de Nederlandse neurowetenschapper Lara Wierenga, die veel grotere verschillen in hersenstructuren aantreft bij mannen dan bij vrouwen. Jongens en mannen hebben vaker opvallend grote of opvallend kleine structuren, over het hele brein. Het mogelijke verband met hun grotere kwetsbaarheid voor ontwikkelingsstoornissen kan tot nieuwe inzichten in seksetypische stoornissen leiden, schrijft Wierenga. Stopzetten dat onderzoek? Toch maar niet.

Griet Vandermassen is filosofe en auteur. Haar column verschijnt tweewekelijks op donderdag.

Als Europeanen die wereldwijd internationaal recht, vrede en veiligheid willen bevorderen, uiten we onze diepe bezorgdheid over het plan van de Amerikaanse president Donald Trump voor het MiddenOosten.

Het plan, ‘Vrede tot Welvaart’ genaamd, is in strijd met internationaal overeengekomen parameters voor het vredesproces in het MiddenOosten, zoals een resolutie van de VNVeiligheidsraad, en met de meest fundamentele principes van internationaal recht. In plaats van de vrede te bevorderen dreigt het plan het conflict aan te wakkeren, en dat ten koste van zowel Israëlische als Palestijnse burgers, en met ernstige implicaties voor Jordanië en de ruimere regio. Het stuit op massaal verzet in de regio, in Europa en in de Verenigde Staten.

Het plan staat de annexatie van grote en belangrijke delen van de bezette Palestijnse gebieden toe, en rechtvaardigt en bemoedigt de bouw van illegale Israëlische nederzettingen. Het erkent alleen de aanspraken op Jeruzalem van één kant, en reikt geen oplossing aan voor het probleem van de Palestijnse vluchtelingen. De toekomstige Palestijnse ‘staat’ die het plan vooropstelt, heeft geen controle en zeggenschap over zijn gefragmenteerde territorium. De kaart die het plan omvat, toont Palestijnse enclaves die permanent gecontroleerd worden door het Israëlische leger, wat op een enge manier doet denken aan de bantoestans in ZuidAfrika.

Trumps plan is geen stappenplan dat naar een leefbare tweestatenoplossing leidt, en evenmin naar een andere legitieme oplossing voor het conflict. Het komt neer op een formele bevestiging van de huidige realiteit in de bezette Palestijnse gebieden, waar twee volkeren naast elkaar leven zonder gelijke rechten. Zo’n resultaat heeft eigenschappen die lijken op apartheid — een term die we niet licht in de mond nemen.

De internationale gemeenschap, en met name de Europese Unie, moet voorkomen dat zo’n scenario realiteit wordt. We moeten de waardigheid en de rechten van de Palestijnen vrijwaren, net als de toekomst van de democratie in Israël en in bredere zin de internationale, op regels gebaseerde orde.

We zijn verheugd met de verklaring van de Hoge Vertegenwoordiger van de EU Josep Borrell, die benadrukt dat de EU zich verder inzet voor een tweestatenoplossing op basis van de grenzen van 1967, in navolging van de internationale parameters. We zijn het volledig eens met de EU dat Israëlische ‘stappen in de richting van annexatie niet onbetwist zouden blijven als ze worden uitgevoerd’. Zulke acties zouden immers de fundamentele internationale norm schenden die de inlijving van grondgebied met geweld verbiedt.

Omdat de situatie dringend is, roepen we de EU op om het Amerikaanse plan te verwerpen als basis voor onderhandelingen. We vragen de Unie ook dat ze onmiddellijke en effectieve stappen onderneemt om de dreigende annexatie tegen te gaan – en op die manier de internationale op regels gebaseerd orde te handhaven.

Vrouwen zijn lang uitgesloten als proefkonijn in biomedische studies, net vanuit het idee dat ze hetzelfde zijn als mannen

Ondertekend door 50 Europese politici, onder wie voormalig ministers van Buitenlandse Zaken Willy Claes en Frank Vandenbroucke (beiden SP.A) en Marc Otte, voormalig speciaal vertegenwoordiger van de EU voor het MiddenOosten. Volledige lijst: zie standaard.be/opinie Ondertekend door: