‘Ik kan niet níét Vlaams zijn’
Hoe is het om als Antwerpenaar met Marokkaanse roots op te groeien in een regio waar uiterst rechts hoog scoort? In zijn debuut ‘Groetjes uit Vlaanderen’ werpt Mohamed Ouaamari een persoonlijke en onderbelichte blik op onze recente politieke geschiedenis: die van een ‘Mohamed’ in Vlaanderen.
ANTWERPEN I ‘Ik heb kort geleden erkend dat ik een Vlaming ben. Dat is niet altijd evident geweest. Zeker niet in het Vlaanderen waarin ik opgroeide.’ Dat schrijft Mohamed Ouaamari in zijn debuut Groetjes uit Vlaanderen. Het boek behelst de 28 jaar waarin hij opgroeide in Vlaanderen. Het is tegelijkertijd de periode tussen de eerste Zwarte Zondag in 1991 en de meest recente verkiezingsoverwinning van Vlaams Belang in mei vorig jaar.
Zijn generatie Antwerpenaren groeide op in een superdiverse Scheldestad. Jongeren met diverse etnischculturele achtergronden vormen er stilaan een meerderheid en je kunt ze al lang niet meer in één hokje steken. En ook dat ene hokje zelf veranderde weleens van naam, volgens Ouaamari. ‘Zo was ik achtereenvolgens een vreemdeling, een Marokkaan, of behoorde ik tot de – in één adem – ‘Turken en Marokkanen’. Na 9/11 werd ik dan plots een moslim.’
De cover van Groetjes uit Vlaanderen belichaamt alleszins zijn multiculturaliteit. De hand van Fatima op de achtergrond, een symbool dat bescherming biedt tegen het ‘boze oog’, kan evengoed doorgaan voor een Antwerps handje. Brabo gooit hier niet met de hand van Antigoon, maar schenkt als een echte drerrie een kop Atay uit, de typisch Marokkaanse thee.
Ook binnenin het boek schakelt Ouaamari schijnbaar complexloos tussen Vlaanderen en de Rif in NoordMarokko, tussen stoofvlees met friet en tajine, de Antwerpse sages en Marokkaanse djinns, de Rode Duivels en de Atlas Lions. Mijn ‘lasagneidentiteit’ noemt hij de meerlagigheid van zijn bestaan. Na een aarzelende start lijkt hij dus ook het laagje ‘Vlaanderen’ te omarmen.
Een moslim met Marokkaanse roots die het opneemt voor de Vlaamse identiteit. Il faut le faire.
Mohamed Ouaamari: ‘Iemand moet het doen, hé. (lacht) Van politiek links zal het niet komen. Op het politieke toneel ligt de Vlaamse identiteit nu in handen van de NVA en Vlaams Belang. Hun standpunten over onder meer migratie en integratie maakten dat Vlaanderen en de Vlaamse identiteit voor velen een negatieve bijklank kregen. Terwijl politiek rechts de Vlaamse identiteit te zeer op een pedestal zet, reageert politiek links er veel te verkrampt op. Daardoor durven heel wat mensen niet meer uit te komen voor hun Vlaamse identiteit, ook al hebben ze niks te maken met Vlaamsnationalisme of separatisme.’
‘Iedereen heeft verschillende identiteiten. Zo ben ik een echtgenoot, een Marokkaan, een moslim, vooral Antwerpenaar, maar ook een Vlaming. Alleen dat laatste wrong altijd bij mij. De Vlaamse identiteit voelde als een kiezelsteentje in mijn schoen. Ik zei zelden zonder schroom dat ik een Vlaming ben. Toch kun je de Vlaamse realiteit niet ontkennen. We leven in Vlaanderen, spreken de VlaamsNederlandse taal, hebben een Vlaamse regering, volgen de Vlaamse media. Je kan niet níét Vlaams zijn.’
U zult mensen met een migratieachtergrond die politiek zelfbewust zijn niet snel horen zeggen dat ze Vlaming zijn.
‘Veel Marokkanen in de Lage Landen hebben roots in Al Hoceima (een toeristische badplaats in het noorden van Marokko, red.). Veel Vlamingen en Nederlanders met Marokkaanse roots spendeerden daar hun zomervakanties en kwamen er met elkaar in contact. Toen pas werd duidelijk hoe Vlaams wij zijn en hoe Nederlands zij zijn. Tot spijt van wie het benijdt, zowel racisten als allochtonen zelf, we zijn meer Vlaming dan we durven toe te geven.’
‘Daarom moeten wij, mensen met een migratieachtergrond, die Vlaamse identiteit stilaan ook claimen. Als je constant loopt te roepen “ik ben geen Vlaming”, moet je niet schrikken als de afstand vergroot met mensen die dat deel van hun identiteit erg belangrijk vinden.’
‘Met mijn boek wil ik als Vlaming met Marokkaanse roots de andere Vlamingen de hand reiken. Of toch wanneer deze coronacrisis voorbij is. (lacht) Als ik als moslim en Marokkaan op een luchtige, niet bombastische of neerbuigende manier over Vlaanderen kan schrijven, kan er een gesprek op gang komen. Dan hebben we een gemeenschappelijke grond. De toenadering zal langs beide kanten moeten gebeuren. Dat lukt niet als je je constant distantieert van ‘de klassieke Vlaming’.’
Is dat niet het verhaal van de kip of het ei? Critici beweren nog steeds dat ‘ze’ niet willen integreren, ‘ze’ beweren dat ze toch nooit helemaal aanvaard zullen worden – hoe perfect ze ook geïntegreerd zijn. Willen ‘ze’ geen Vlaming zijn, of mogen ‘ze’ geen Vlaming zijn?
‘Omdat ze niet mogen, willen ze het ook niet meer. Wat begrijpelijk is. De generatie Marokkaanse Belgen voor mij heeft de opkomst van het toenmalige Vlaams Blok bewust meegemaakt. De partij was toen nog een stuk agressiever, echt racistisch. De angst om teruggestuurd te worden was reëel. Onder Tom Van Grieken heeft de partij een nieuw elan gekregen. Ik geloof dat Van Grieken op termijn toenadering zal zoeken tot mensen met een migratieachtergrond.’ Gelooft u dat echt?
‘Vroeger was je als donkere persoon per definitie de vijand. Als je je volledig conformeert aan hun ideologie, zal het mogelijk zijn om als allochtoon toe te treden tot hun ideologische clubje. Dat denk ik wel. Populisten zullen altijd een wijzijdiscours hanteren. Ze leven van polarisering. Alleen wordt de ‘wij’ in zekere zin inclusiever. Ook mensen met een donkere huidskleur kunnen zich in principe bij Vlaams Belang voegen. De ‘zij’ blijft alles wat vreemd aanvoelt, wat uitheems is. De islam, vluchtelingen …’
‘Ik zou er niet van schrikken als Vlaams Belang erin zou slagen mensen met een migratieachtergrond tegen elkaar op te zetten. De komende generaties zullen meer privileges opbouwen, tot ze het gevoel krijgen dat ze hun bevoorrechte positie kunnen verliezen en vatbaar worden voor xenofobe ideologieën. Mijn kleinkinderen kunnen perfect bewust stemmen op Vlaams Belang en xenofoob zijn tegenover de nieuwkomers van dat moment. In Nederland is er al een kleine groep ‘oude’ vluchtelingen die fel gekant is tegen ‘nieuwe’ vluchtelingen.’
We leven in identitaire tijden. Hoe zorgt u ervoor dat alle laagjes van uw lasagne bij elkaar blijven en u niet wegzakt in een identiteitscrisis?
‘Door niet te gewichtig te doen over mijn deelidentiteiten. Noem mij gerust een Marokkaan, dat hoeft voor mij niet ‘Belg met Marokkaanse roots’ te zijn. Ik ben een trotse Marokkaan, moslim, Belg, Vlaming … De vraag “waar kom je vandaan?” vind ik niet verkeerd. Ze geeft blijk van interesse. Als je constant met structureel racisme te maken krijgt, snap ik best dat je geduld op is en je je enorm stoort aan die vraag. Zelf probeer ik – ook door dit boek – met een open blik het gesprek aan te gaan en de ander wat krediet te geven. Voortdurend in wan
‘Terwijl politiek rechts de Vlaamse identiteit te zeer op een pedestal zet, reageert politiek links er veel te verkrampt op. Daardoor durven heel wat mensen niet meer uit te komen voor hun Vlaamse identiteit’
trouwen leven is niet goed voor je mentale welzijn.’
Nochtans had u gelegenheden genoeg om u verbitterd tegen de maatschappij af te zetten. U groeide op in een sociale wijk op het Kiel, zag de rellen op de Turnhoutsebaan, de opkomst van Sharia4Belgium en u zag verschillende jongens uit de buurt naar Syrië vertrekken.
‘Ik heb het inderdaad allemaal van vrij dichtbij meegemaakt. Waarom ik er niet in weggegleden ben? Door de open houding van mijn ouders. Mijn moeder en stiefvader hadden op die gebeurtenissen een goed, kritisch antwoord.’
‘Rond mijn twintigste was ik op zoek naar mezelf, specifiek naar mijn islamitische identiteit. Ik wilde een vrome moslim zijn en begon islamitische voorschriften vrij letterlijk te nemen. Ik luisterde niet meer naar muziek en gaf vrouwen geen hand meer. Ik was zoekende en kreeg daar ook de ruimte voor in mijn omgeving. Andere jongeren niet. Ze stootten op onbegrip van een samenleving die bang was van alles wat nog maar naar islam rook. Zo vielen ze in handen van ronselaars. Omdat mijn ouders het gesprek met mij bleven aangaan en me kritisch deden nadenken, ben ik uiteindelijk niet gezwicht voor een of andere radicale Youtubeprediker.’
Wat zijn uw verwachtingen voor dit boek?
‘Ik heb geen groot doel voor ogen met dit boek. Dit is gewoon mijn eigen verhaal dat ik graag wilde vertellen aan iedereen die het wil lezen. Ik heb het warm water niet uitgevonden. Ik ben allesbehalve een socioloog of politicoloog die onze maatschappij minutieus kan ontleden. Maar door een inkijk te geven
in mijn coming of age, bekijkt de lezer de recente Vlaamse geschiedenis eens vanuit een ander perspectief.’
‘Er is nog een groot onontgonnen terrein van narratieven die vertrekken vanuit de leefwereld van Vlaamse allochtone jongeren. Door mijn fictie te schrijven hoop ik alvast een nieuwe generatie jongeren te inspireren. Het zou mooi zijn mochten meer mensen met allochtone roots over Vlaanderen beginnen te schrijven. We dragen graag bij aan die Vlaamse canon.’
‘Rond mijn twintigste luisterde ik niet meer naar muziek en gaf ik vrouwen geen hand. Maar omdat mijn ouders het gesprek kritisch bleven aangaan, ben ik niet gezwicht voor een of andere radicale Youtube-prediker’