‘Ik zie mijn ouders honderdmaal per dag sterven’
In deze coronatijden houdt schrijver Sandro Veronesi nog meer dan anders van Italië. ‘Omdat mijn vaderland nu echt afziet. Voorts vraag ik me af: wanneer zijn wij gestopt onze ouderen lief te hebben?’
De coronaquarantaine gooit het leven van de Italiaanse auteur Sandro Veronesi (61) niet radicaal overhoop. ‘Mijn vrouw mist haar collega’s van kantoor en de cappuccino buitenshuis. En mijn jongste kinderen kunnen niet meer naar de lagere school. Maar ik was al een huismus, die liefst van al thuis blijft om te lezen en te schrijven.’
We spreken elkaar via Whatsapp. Veronesi heeft plaatsgenomen voor zijn goed gevulde boekenkast thuis in Rome en neemt uitgebreid de tijd voor een gesprek. Dat begon wel een halfuurtje later dan voorzien, omdat hij langer dan begroot moest aanschuiven om eten te kopen.
‘Ik kom net terug van de vishandel en ik schaam me een beetje om te vertellen waarom ik daar moest wachten. Mijn 81jarige schoonmoeder, die boven ons woont, had zin in tongetjes. Ze wilde die niet alleen schoongemaakt, maar ook gefileerd. Daarom stond ik een hele poos in de rij. Geen strak plan natuurlijk, in deze tijden. Maar ik wilde haar graag tevreden houden.’
Is uw land, dat zo zwaar door het coronavirus wordt getroffen, vandaag in oorlog?
‘Helemaal niet. De artsen en de verpleegkundigen in de getroffen zones, zíj zijn in oorlog en zij gaan ook dood. Maar aan ons wordt gevraagd thuis te blijven. Als dit een oorlog was, dan zouden mijn drie volwassen kinderen nu worden ingezet, bijvoorbeeld om massaal mondmaskertjes te gaan verde len. Als jongeren niet ten strijde moeten trekken, kan je dit echt geen oorlog noemen.’ (windt zich op) ‘Oorlog is heus wel wat anders dan thuis zitten en chatten via Whatsapp. In een oorlog sta je niet aan te schuiven terwijl ze je vis schoonmaken en fileren. Dan vind je geen eten meer.’
Deze crisis met een oorlog vergelijken, vindt u buiten proportie.
‘Omdat we helemaal nog niet toe zijn aan de collectieve strijd. Die fase breekt aan eens dit virus is bedwongen. Dan zullen we vechten om wat er nog overschiet. De economische impact zal groot zijn, iedereen komt hier weer armer uit. Pas op dat moment zal blijken of onze bestuurders hun verantwoordelijkheid zullen nemen, of de schuld liever afschuiven. In deze crisis hebben we een verlichte gids nodig, iemand die niet noodzakelijk de al bestaande protocollen en regels wil naleven.’
Is de Italiaanse premier Giuseppe Conte die verlichte gids?
‘Conte is niet geschikt voor de rol die hij bekleedt, maar hij is wel gegroeid als premier. Al omringt hij zich niet goed. Als woordvoerder koos hij Rocco Casalino, een kerel die in Italië nog aan Big Brother heeft deelgenomen. Op zo’n crisismoment als vandaag heb je iemand nodig die professioneel en helder communiceert.’
Naar wat voor communicatie verlangt u dan?
‘Naar iemand die kan spreken met empathie en met menselijkheid, zoals de pastoor van de zwaar getroffen Lombardische gemeente Codogno. Ik zag hem onlangs op tv en die man was één brok medeleven en hij wees niemand met de vinger. Wat een verademing.’
‘In het begin zijn er fouten gemaakt. Het centraal bestuur in Rome kibbelde met de regio’s, er was discussie over welk medisch protocol nu het best werd gevolgd. Het Italiaans kent een onvertaalbaar woord, cadornismo. Dat verwijst naar veldmaarschalk Cadorna, die tijdens de Eerste Wereldoorlog aanvoerder was van de Italiaanse troepen toen die in de rug werden aangevallen door de Oostenrijkers. De Italiaanse soldaten sloegen massaal op de vlucht. Cadorna liet duizenden onder hen executeren wegens desertie. Cadornismo betekent de verantwoordelijkheid afschuiven op de ondergeschikten, op de allerlaatsten.’
‘In deze coronacrisis zijn dat bijvoorbeeld de tienduizenden ZuidItalianen die begin maart – toen reizen overigens nog was toegelaten – vanuit het Noorden naar ZuidItalië zijn gevlucht. Hun baantje in Milaan was opgeschort en in Lombardije hoorden ze dat artsen moesten kiezen wie zou genezen en wie sterven. Zou jij dan niet
‘De wetenschap, de politiek en dat waanzinnige idee van alles te moeten controleren, hebben van de mens een gevaarlijk virus gemaakt’
naar je familie in Calabrië vluchten? Je kan de schuld niet geven aan wie wegvlucht, wél aan wie bestuurt. Aan wie meer ziekenhuisbedden had moeten voorzien. De schuld geven aan de wegvluchtende soldaat, is puur cadornismo.’
Welk land deed het volgens u beter?
‘ZuidKorea! Daar hebben ze dankzij technologie besmette en gezonde patiënten van elkaar gescheiden. De besmette patiënten werden geisoleerd, terwijl de rest bleef werken. Maar in Italië? Ik heb geen flauw idee of ik zelf besmet ben, maar geen symptomen vertoon.’
Wat vond u van de Chinese aanpak?
‘Mijn Toscaanse geboortestad Prato heeft zeer veel baat gehad bij de Chinese waarschuwingssignalen. In Prato wonen 30.000 Chinezen, die in de textielnijverheid werken. Na het Chinese Nieuwjaar zijn tweeduizend van die Chinezen terug naar Prato gekomen. “Nu ga je wat meemaken”, zei jan en alleman tegen mij. Maar wat deden die Chinezen? Ze sloten zich een maand lang thuis op, in een zelfgekozen quarantaine, nog voordat Giuseppe Conte iets had gezegd.’
‘Na die maand kwamen ze weer buiten en ze schrokken dat de Italianen nog steeds geen maatregelen hadden ingevoerd. Toen zijn ze met hun kinderen tienduizenden mondmaskertjes gaan uitdelen in Prato. Het aantal infecties en doden is er nu heel erg laag. In Pistoia, amper vijftien kilometer verderop, tellen ze al dubbel zoveel doden en besmettingen.’
Is het moreel aanvaardbaar om, zoals België, patiënten te weigeren uit Italië, waar dagelijks 600 tot 800 doden vallen?
‘Dat je geen bedden afstaat, omdat je in eigen land je piek nog verwacht, kan ik nog best begrijpen. Gebrek aan solidariteit zie ik eerder op het financieeleconomische vlak. Wat is dat toch, dat sommige Europese landen zich verzetten tegen de uitgave van obligaties die de economie saneren? De economie zal morsdood zijn en niet alleen in Italië, tenzij je er nu flink wat liquiditeiten in pompt en even de regels aan je laars lapt. Het verzet van Nederland, dát vind ik immoreel en onmenselijk.’
Toen Matteo Salvini vorig jaar nog aan de macht was, schreef u een geëngageerd essay over immigranten. Ineens is er geen sprake meer van een migratiecrisis.
‘Eindelijk gebeurt er iets wat sommige politici níet zomaar op migranten kunnen afschuiven. Wacht maar af, straks heeft Europa voor zijn heropbouw weer mankracht nodig. We zullen die immigranten nog hard kunnen gebruiken.’
Had u ooit kunnen bevroeden dat een virus op een dag de mens de stuipen op het lijf zou jagen?
‘Het echte virus op de planeet aarde, dat is de mens. Die koloniseert en vernietigt de aarde. Het lijkt haast alsof het coronavirus de antilichamen vormt van de aarde, die nu op de mens worden afgevuurd, omdat de mens nutte loos en zelfs schadelijk is voor de planeet. In plaats van zich aan te passen aan de natuur, past de mens de natuur aan zijn eigen behoeften aan.’
‘De wetenschap, de politiek en dat waanzinnige idee van alles te moeten controleren, hebben van de mens een gevaarlijk virus gemaakt. En kijk nu, onze luchtkwaliteit verbetert en er zwemmen weer dolfijnen rond in de havens. De natuur heeft de mens afgeremd.’
‘Een tweede observatie die ik niet uit mijn hoofd krijg, betreft de doelgerichtheid van dit virus. Is het niet frappant dat corona vooral oudere mannen raakt, zij die verantwoordelijk zijn voor de mismeestering van deze planeet?’
U steekt uw bewondering voor Greta Thunberg niet weg. Nogal wat mannen hebben het nochtans moeilijk met de jonge klimaatactiviste.
‘Greta heeft anders wel gelijk. De klimaatspijbelaars kregen te horen dat ze beter terug naar school zouden gaan. Tja, dat mogen ze nu niet meer, en het zijn volwassenen die het hen verbieden. De klimaatspijbelaars zijn soldaten die wegvluchten voor wie hen in de rug aanvalt. Krijgen zij de schuld? Na de doortocht van dit virus moeten we onze samenleving zeker op economisch vlak herinrichten. Is dat geen mooie kans om tegelijk helder na te denken over de toekomst van de planeet?’
Hoe zal het coronavirus de menselijke relaties veranderen?
‘Die relaties waren al veranderd. Een voorbeeld? De ouders op school die naast het gebruikelijke Whatsappgroepje ook nog stiekem een subgroepje oprichten. Daaruit worden dan ouders geweerd die bij de rest niet in de smaak vallen. Ronduit gemeen vind ik dat, en tien jaar geleden zag je dat niet. Verliest Italië zijn solidariteit, dan verliest het zichzelf. Nu hebben we de kans om een beetje van onze medemenselijkheid te herstellen.’
Waaraan wijt u dat sociale verval?
‘Mensen zijn gemener geworden, een kwaadheid die werd gevoed door politici die met hun vlammende retoriek probeerden te klimmen in de peilingen. Ik zie het verval van onze politieke klasse overigens niet alleen in een figuur als Salvini. Rome is een ramp sinds Virginia Raggi van de Vijfsterrenbeweging burgemeester is.’
‘Door die partij zitten nu compleet onervaren en onvoorbereide dertigers in onze nationale regering. Ik vermoed dat die jongelui zelfs in hun eigen appartementsblok nog nooit een crisis hebben bestierd.’
‘Pas op, ik viseer hen vanuit een soort intellectueel snobisme. Elly Schlein, de vicegouverneur van de streek EmiliaRomagna, is nog heel jong maar ook al heel ervaren. Op haar zet ik geld in.’
Uw jonge streekgenoot Matteo Renzi belichaamde tot voor kort de Italiaanse hoop op verandering. Hij pleit er nu voor om de boekhandels opnieuw te openen, ‘omdat ook de geest moet worden gevoed’. Mee eens?
‘Ik heb nog nooit een bestorming van een boekhandel gezien, jij wel? Het virus nestelt
zich ook op papier. Hou die boekhandels dus maar dicht. En ik spreek tegen mijn eigen win kel, want de verkoop van mijn jongste roman liep heel goed (‘De kolibrie’ is kanshebber voor de Premio Strega, de belangrijkste literaire onderscheiding in Italië, red.). Renzi was misschien beloftevol, maar heeft het door zijn arrogantie snel verkwanseld.’
U bent veel politieker dan ik had verwacht.
‘Omdat ik mij op dit dramatische moment grote zorgen maak om onze leiders, die niet capabel blijken. Ik schep er geen genoegen in om slecht te spreken over Italië. Ik hou van mijn land, nu meer dan ooit, omdat het zo afziet. Ik heb mijn ouders al jaren geleden verloren, maar nu sterven ze opnieuw, wel honderd keer per dag. Mijn vader zou vandaag 91 zijn. Als ik nu een oude man zie van die leeftijd, zie ik mijn eigen vader. Ik zou hem willen beschermen, redden. Net zoals je jezelf ziet in een bootvluchteling die gered wordt op zee. Door een ander mens te redden, red je jezelf.’
‘Maar deze epidemie graait onze ouderen en onze zwakkeren mee. Ik hoor zo verschrikkelijk vaak dat de doden “toch ook nog andere ziekten hadden en al behoorlijk oud waren”. Om een jong en gezond persoon gerust te stellen, klinkt het dus: “Rustig, het is enkel je vader die net is gestorven. Hij was toch al oud en had kanker.”
In vroegere beschavingen waren ouderen veel meer gewaardeerd dan kinderen, die vaak stierven na de geboorte. De verhoudingen zijn nu omgekeerd, en dat is prima, maar wanneer zijn wij onze liefde voor ouderen kwijtgespeeld? Trof dit virus vooral kinderen en niet oude mensen, dan zou de wereld nu doodziek worden van verdriet.’
‘De klimaatspijbelaars kregen te horen dat ze beter terug naar school zouden gaan. Tja, dat mogen ze nu niet meer, en het zijn volwassenen die het hen verbieden’