De bossen van Antarctica
NieuwZeeland? Nee, hoor: Antarctica, tijdens die warme Zuidpoolzomer van 90 miljoen jaar geleden.
De Zuidpool kende negentig miljoen jaar geleden een warmer klimaat dan ons land vandaag. In plaats van een ijskap waren er weelderige wouden waarin wellicht ook dinosauriërs rondliepen.
Tijdens het Krijt, dat duurde van pakweg 140 tot 66 miljoen jaar geleden, kenden de dinosauriërs hun hoogdagen. Minder bekend is dat ook het kwik toen buitengewoon hoog klom. Met alle gevolgen van dien: het zeepeil lag tijdens het middenKrijt (de warmste periode) 170 meter hoger dan vandaag, en in de tropen was het zeewater op sommige plekken 35 graden.
Ook toen al was de oorzaak een hoge concentratie broeikasgassen in de atmosfeer. Die van CO2 zou rond de duizend partikels per miljoen luchtdeeltjes (ppm) gelegen hebben, denken paleoklimatologen. Of dat dachten ze. Want in de recentste editie van Nature schrijven Britse en Duitse wetenschappers dat het CO2gehalte tijdens het middenKrijt nog veel hoger moet geweest zijn, ergens rond de 1.400 ppm – vandaag zitten we aan 415 ppm. Dat maken de vorsers op uit teruggevonden resten van een regenwoud in WestAntarctica, waarvoor geen andere verklaring bestaat dan een nóg sterker prehistorisch broeikaseffect.
In de zeebodem voor de kust van WestAntarctica troffen onderzoekers massaal versteende boom en plantenwortels aan, sporen van varens en zelfs stuifmeelkorrels: allemaal resten van wat ooit een weelderige jungle moet zijn geweest. De fossiele resten bleken 90 miljoen jaar oud. De vondst dateert al van de Zuidpoolzomer (onze winter) van 2017, toen het Duitse onderzoeksschip Polarstern in een baai voor de Pine Islandgletsjer lag.
Nu zijn er wel eerder fossiele overblijfselen van vegetatie gevonden op de Zuidpool, maar dat gebeurde steeds een flink stuk noordelijker – bijvoorbeeld op het Antarctische Schiereiland, de ‘vinger’ die naar ZuidAmerika wijst. De Pine Islandgletsjer ligt vandaag op 73 graden zuiderbreedte. Dat is ook niet pal op de geografische zuidpool, maar laat die in de loop der tijd wat verschoven zijn. ’90 miljoen jaar geleden lag deze plek op 82 graden’, mailt de Duitse geoloog Johann Klages van het Alfred Wegenerinstituut in Bremerhaven. ‘Toen lag ze maar 900 kilometer van de zuidpool.’
Warmer dan België
Vandaar dat het CO2gehalte tijdens het middenKrijt nu naar boven wordt bijgesteld, anders kunnen klimatologen niet uitleggen dat er zo ver zuidelijk regenwouden voorkwamen. Dat betekent natuurlijk ook dat er toen geen kilometersdikke ijskap op Antarctica lag. Het klimaat was er trouwens warmer dan in België vandaag, met een gemiddelde jaartemperatuur van twaalf graden – bijna twee graden hoger dan bij ons. En volgens de Britse leden van het onderzoeksteam ‘regende het er zo vaak en hard als in Wales’.
De auteurs van de Naturestudie denken dat de Zuidpoolwouden sterk leken op de huidige gematigde regenwouden in NieuwZeeland – dicht begroeid en met vochtige, vaak zompige bodems. Dat is aannemelijk, want tijdens het middenKrijt lag het oercontinent
Zeelandië nog dichtbij WestAntarctica – totdat het wegdreef naar het noorden. NieuwZeeland herinnert vandaag aan dat grotendeels verzonken continent.
Maar wacht eens even: kan een regenwoud wel gedijen tijdens de poolnacht, die vier maanden aanhoudt? Andere Britse wetenschappers onderzochten dat een tijd geleden al, in warme verduisterde serres met een verhoogde CO2concentratie. Planten en bomen
‘In zo’n omgeving zou het vreemd zijn mochten er geen dinosauriërs hebben geleefd’
JOHANN KLAGES
Geoloog
bleken zich opmerkelijk goed aan te passen. Voornamelijk omdat ze tijdens de Zuidpoolzomer de klok rond aan fotosynthese konden doen en zo reserves konden aanleggen.
Liepen er ook dinosauriërs rond in de Antarctische wouden? ‘We hebben alleen plantenresten in onze boorkernen teruggevonden’, schrijft Klages. ‘Maar in zo’n omgeving zou het veeleer vreemd zijn als er geen dinosauriërs zouden hebben geleefd – wellicht soorten met goed ontwikkeld nachtzicht.’