Hoe komt het dat we zo geraakt kunnen worden door muziek?
KATHLEEN MARTENS, MERELBEKE
‘Ik ben een gevoelig zieltje en zing al bijna mijn hele leven in een koor’, mailt Kathleen Martens. ‘Bij bepaalde combinaties van noten word ik erg emotioneel. Tranen wellen op. Hoe komt dat? Wat gebeurt er in mijn lichaam op dat moment?’
Hoe komt het dat muziek ons raakt? Daarover is het laatste woord nog niet gezegd. Charles Darwin brak zich er in de negentiende eeuw al het hoofd over. De evolutietheorie verklaarde alle biologische processen om ons heen, schreef hij. Behalve muziek dan. Muziek was een mysterie dat toekomstige wetenschappers moesten zien te ontrafelen.
In 2008 wijdde het wetenschappelijke tijdschrift Nature een complete editie aan muzikaliteit. En ook toen was er nog geen consensus over de vraag wat het evolutionaire nut ervan zou kunnen zijn en hoe het komt dat het ons zo raakt.
Toch is er wel een voor de hand liggende verklaring voor uw tranen, mevrouw Martens. Mogelijk roepen de noten herinneringen bij u op. Volgens emeritus psychologiehoogleraar en muziekexpert John Sloboda, van Keele Universi ty in Engeland, maakt ons brein een mentale registratie van onze omgeving tijdens emotionele gebeurtenissen. We registreren alle geluiden, en dus ook muziek. Bij het opnieuw beluisteren van bepaalde klanken komen de gevoelens van destijds weer naar boven. Voor geuren geldt hetzelfde, die roepen ook herinneringen op.
Maar waarom houden we zo vaak van treurige deuntjes? Muziek in mineur klinkt droevig doordat bepaalde noten (de tertsen) worden verlaagd.
We hebben deze muziek simpelweg nodig om onze emoties te verwerken, luidt de hypothese van muziekonderzoeker Leonid Perlovsky van de Universiteit van Harvard.
Volgens Perlovsky is muziek een smeermiddel voor het brein, waarmee we onaangename spanningen afvlakken. Muziek zou tegelijk met taal zijn ontstaan als een noodzakelijk instrument om informatie te kunnen verwerken.
‘Met de komst van taal groeide de hoeveelheid informatie die we absorbeerden’, mailt Perlovsky. ‘En dat leverde spanningen op: cognitieve dissonantie. Vaak is nieuwe kennis immers in tegenspraak met wat je eerder meende te hebben geleerd.’
Wij mensen moeten niets hebben van cognitieve dissonantie. Als we ermee worden geconfronteerd, geven we vaak een mentale draai aan de werkelijkheid. Beroemd is de oude fabel van de Griekse dichter Aesopus, De vos en de druiven.
De vos komt een tros zeer appetijtelijke druiven tegen. Als hij beseft dat het fruit te hoog hangt en hij er niet bij kan, besluit hij dat hij de druiven achteraf bekeken niet écht wilde omdat ze toch zuur waren.
‘Cognitieve dissonantie ervaren we ook bij liefdesverdriet, als we verraden zijn door vrienden, of als we geconfronteerd worden met de dood van een naaste’, zegt Perlovsky. ‘Veel populaire muziek gaat over die thema’s. Ze helpt ons bij de verwerking.’
Goed, het blijft een theorie. Een andere hypothese is dat muziek een artefact is, een bijproduct van taal. Net als bij muziek speelt bij taal cadans en toonhoogte een grote rol. Muziek zou daarom onze mentale vermogens prikkelen. Tot huilens toe.
Muziek zou tegelijk met taal zijn ontstaan als een noodzakelijk instrument om informatie te kunnen verwerken