Als corona zelfs de sterkste zieken kleinkrijgt
Coronapatiënten sterven soms doordat hun immuunsysteem ontspoort in zijn strijd tegen de ziekte.
Het gebeurt niet vaak, maar het gebéúrt, zegt Bart Lambrecht, immunoloog van het UZ Gent: de toestand van jonge, gezonde mensen met een aanvankelijk niet verontrustende coronavirusinfectie gaat plots drastisch achteruit. ‘Ze krijgen geen adem meer, hun koorts stijgt, ze raken uitgeput, hun bloedbeeld verraadt een hevige infectie.’
Voor artsen betekent dat ‘rood alarm’. Want deze patiënten staan mogelijk op de drempel van wat in medisch jargon een ‘cytokinestorm’ heet: een mogelijk levensbedreigende overreactie van hun immuunsysteem.
Cytokines zijn in normale omstandigheden nochtans de ‘good guys’ van het immuunsysteem. Ze zijn de boodschappenjongens die alarm slaan wanneer een invasie van virussen of bacteriën dreigt. Ze zetten de soldaten van het afweersysteem ertoe aan die indringers te bevechten. Eenmaal die klus is geklaard, doen de cytokines er weer het zwijgen toe en schakelt het immuunsysteem over naar ruststand.
Maar soms – Lambrecht schat bij een op de vijf coronapatiënten die met ademnood in het ziekenhuis terechtkomen – gaat het immuunsysteem in overdrive. Dan worden de cytokines ‘bad guys’. Als ongeleide projectielen blijven ze de boel opjutten, ook nadat het immuunsysteem het virus al lang heeft verslagen. Bij een dergelijke shootout komen de organen van de patiënt in de vuurlijn te liggen: longen, lever, hart krijgen de volle laag. De patiënt bekoopt dat niet zelden met de dood: hij overlijdt aan een ontspoorde immuunreactie, niet aan de virusinfectie.
Geen medicijnen
Een cytokinestorm kan in theorie mensen van elke leeftijd treffen, maar in de huidige coronaepidemie veronderstellen longartsen dat vooral jonge, tot dan toe kerngezonde mensen er het slachtoffer van worden. ‘Wat begint als een longontsteking, eindigt met het uitvallen van een of meer van hun organen.’
Medicijnen om zo’n aankomende cytokinestorm te doen gaan liggen, zijn er in het geval van een coronainfectie niet. Negen Belgische ziekenhuizen gaan daarom vanaf deze week pionieren met medicijnen die hun nut hebben bewezen bij de behandeling van andere ziektes waarbij het immuunsysteem zich tegen het eigen lichaam keert. Tocilizumab, bijvoorbeeld, en anakinra: geneesmiddelen die tegen reumatoïde artritis wordt gegeven. En siltuximab, een kankermedicijn. Ze leggen de werking stil van de afweerstoffen interleukine1 en interleukine6, die op aangeven van de ontspoorde cytokines massaal vrijkomen.
Afgelopen weekend zijn in het UZ Gent de eerste patiënten met een of meer van die medicijnen behandeld, zegt Lambrecht, die de experimentele studie leidt. Ook in China, Italië, Denemarken en de VS lopen ziekenhuisstudies met de medicijnen. ‘Maar de Belgische studie is de grootste, en de enige die ze gecombineerd uitprobeert en met elkaar vergelijkt. Sommige ziekenhuizen geven de middelen ook buiten studies om, en zonder controlegroep. Dan meet je niet of het medicijn je patiënten baat of schaadt.’
Negatieve spiraal
In de Belgische studie, waarop 342 covidpatiënten kunnen intekenen, zullen de medicijnen apart of in combinatie worden toegediend aan zieken met een vroege vorm van cytokinestorm, zegt Lambrecht. De waarschuwingssignalen zijn in het bloed af te lezen: ‘een verhoogd ferritinegehalte, verhoogd LDHcholesterolgehalte en tekenen van overmatige bloedstolling.’
Bij dergelijke signalen, vaak slechts een paar dagen na een beginnende longontsteking, moeten artsen snel ingrijpen. ‘Als je te lang wacht, ben je te laat. Als iemand al aan de beademing ligt, heeft de cytokinestorm de longen waarschijnlijk al te veel beschadigd. Medicijnen bieden dan geen soelaas meer. Door vroeg te behandelen, nog voor patiënten intensieve zorg nodig hebben, hopen we te voorkomen dat ze in een negatieve spiraal belanden. Zo hopen we levens te redden, te voorkomen dat mensen aan de beademing moeten en de verblijftijd in het ziekenhuis te verkorten.’
De medicatie voor de studie wordt aangekocht door het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE), het UZ Gent verdeelt naar de andere centra. Het Vlaamse biotechnologiecentrum VIB, waar Lambrecht onderzoeksdirecteur is, zal het werkingsmechanisme van de medicijnen bij covidpatiënten bestuderen en het KCE bekijkt of de behandeling ook kostenefficiënt is. Over een paar maanden, misschien al vroeger, hopen de onderzoekers voldoende resultaten te hebben om hopelijk de behandeling van toekomstige covidpatiënten mee te kunnen aansturen.
‘De Belgische studie is de enige die de medicijnen gecombineerd uitprobeert en met elkaar vergelijkt’
BART LAMBRECHT Immunoloog UGent