Waarom we zelden sterven zoals we willen

Corona confronteert ons met onze angst voor een dood die we niet zelf kunnen vormgeven. Heel wat covid19patiënten sterven alleen, de nabestaanden rouwen in intieme kring. Achter de schermen proberen palliatieve hulpverleners om het onmenselijke menselijker te maken. ‘Dit is geen normale stervenscultuur. Dit zal gevolgen hebben.’

BRUSSEL I ‘In ons land sterft de helft van alle mensen in een ziekenhuis. Een vierde sterft in een woonzorgcentrum. Dat betekent dus dat driekwart in een zorginstelling sterft.’ Aan het woord is Yves De Raes, voorzitter van de werkgroep Palliatieve eenheden van de Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen en hoofdverpleegkundige van de eenheid in AZ Jan Portaels in Vilvoorde. Hij weet hoe we sterven. Toch in normale tijden. En dat is doorgaans niet hoe we denken of hopen – thuis, rustig en helder, omringd door familie. ‘Het romantische sterven zien we vaker in films dan in de realiteit’, zegt De Raes. ‘Het nieuwe coronavirus maakt sterfelijkheid plots pijnlijk zichtbaar. Het blijkt niet mooi: er is onmacht, lijden, aftakeling. Bovendien is het nu niet mogelijk om dat samen, als familie, met elkaar te delen. Dat is een groot gemis.’

De covid19richtlijnen van de overheid zijn hard: in ziekenhuizen en woonzorgcentra is sinds 14 maart geen bezoek toegelaten. In de ziekenhuizen zijn wel enkele uitzonderingen toegestaan, de kritieke fase, het levenseinde is daar een van. Het maakt de realiteit hoogstens onzacht: op plaatsen waar de toestroom van patiënten het hoogst is – veelal in Limburg – mogen naasten soms slechts twintig minuten per dag binnen. In andere ziekenhuizen mogen twee tot drie bezoekers een uur tot enkele uren langskomen. Op een aantal plaatsen zijn kinderen welkom, op de meeste niet. Woonzorgcentra, waar een derde van de coronagerelateerde overlijdens gerapporteerd wordt, zien het met lede ogen aan. Ook zij willen bezoek mogelijk maken, maar het ontbreekt hen aan beschermingsmateriaal en voorzieningen.

Intens verdriet

Dit is geen normale stervenscultuur, zegt Marc Merchier, palliatief zorgcoördinator in AZ Maria Middelares in Gent. ‘We zijn ervan overtuigd dat dit voor veel nabestaanden gevolgen zal hebben. Ze zullen dit als traumatiserend ervaren omdat er geen afscheid mogelijk was. Daarom zijn we op onze hoede: bij een overlijden geven we zo veel mogelijk details mee, zodat families zich een beeld kunnen vormen van de dood van hun geliefde. Evengoed proberen we de patiënten zelf bij te staan: