GESCHIEDENIS BELGIË EN NEDERLAND SINDS 1945

scherpe morele opdeling tussen goed en kwaad aan overhield, maar een belangrijker ijkpunt, aldus steeds meer historici, was 1949, het einde van het kolonialisme. Van zijn kant wou België in 1944 (niet 1945) de oorlog vooral vergeten als een treurig intermezzo, en fluks aan de restauratie van het oude regime beginnen. Al was het allicht ook nuttig om de eigen autoritaire ontsporingen van de jaren 30 te kunnen vergeten. Koning Leopold III was daar het symbool van, dat na de Koningskwestie in 1950 niet zonder moeite uitgewist raakte.

De meeste thema’s in het boek worden telkens door een Belg en een Nederlander behandeld, vrijwel altijd zonder comparatieve ambitie. De mensenrechten (een gedreven tekst van Eva Brems) en de Benelux (een informatief overzicht) vormen er een zeldzame uitzondering op. Maar zelfs de EU en de Navo worden vanuit twee, soms overlappende perspectieven bekeken.

Dat relativeert de geografische afbakening van het boek. Toch gaat samensteller Devoldere uit van wat hij een ‘verstrengeling’ van Noord en Zuid noemt, als basis voor ‘samenwerking’. Dat klinkt voluntaristischer dan wat uit het boek blijkt, en al zeker uit een getuigenis erin over de onverschilligheid en onwetendheid in Nederland, ook in de politiek, tegenover de zuiderburen. Alsof de twee landen slechts toevallig in één boek belandden en alleen nog die oude naam ‘Lage Landen’ delen. Kan waar geen gedeeld heden meer bestaat, nog sprake zijn een gedeeld historisch besef? Daar komt nog iets bij: met het Zuiden wordt nu eens België en dan weer Vlaanderen bedoeld, wat des te meer doet opvallen dat het boek het zonder enige input uit Franstalig België moet stellen.

Kortzichtig België

De medewerkers kregen veel vrijheid, wat in stijl en genre maar helaas ook in kwaliteit een heterogeen resultaat oplevert. De keuze voor de terugblik vanuit het heden leidt er soms toe dat de actualiteit meer aandacht krijgt dan de evolutie sinds 1945. Dat gebrek aan historische visie is zichtbaar in de bijdrage over de plaats van de oorlog in de Vlaamse literatuur. Ze negeert onder meer de lang dominante (en populaire) ‘collaboratieliteratuur’ en blijft dan hangen in loze theorietjes. Dat gebrek geldt vooral voor het ‘Belgische’ hoofdstuk over economie, dat niet gaat over economie, financiële strategieën of bedrijfseconomische tendensen, maar over de min of meer recente begrotingspolitiek. Als het dan toch de vergelijking zoekt, is dat alleen om dat Belgische beleid moraliserend te becommentariëren en zonder een specifiek argument als ‘kortzichtig’ af te zetten tegenover het Nederlandse beleid, een bekend thema in de Vlaamse zakenpers.

Doordat politiek en beleid in tal van de bijdragen de toon bepalen, valt des te meer op dat de naoorlogse (partij)politiek en ideologie hier geen aparte aandacht krijgen. Als politiek dan toch zo belangrijk is, is hier een kans gemist om de klassieke politieke historiografie innovatief weer betekenis te geven. Daar is alle reden toe, nu de democratie in beide landen onder druk staat. Volstaat het om daarover te stellen, zoals Devoldere in de inlei

Kan waar geen gedeeld heden meer bestaat, nog sprake zijn een gedeeld historisch besef?

ding, dat ‘de elites de voeling met “het volk” verloren’ en dat dit volk daarom ‘de sirenenzang van “populisten” begon te volgen’? Dat zeggen populisten net zelf, maar wie waren die elites dan? Hadden die tevoren wel ‘voeling’ met ‘het’ volk, wat hield dat in en wat veranderde daarin? Daarachter schuilen complexere evoluties dan in een snedige formulering te vatten is.

Het ontbreekt dit mooi vormgegeven boek niet aan lezenswaardige overzichten en inzichtelijke essays. Ook in zijn manco’s heeft het een verdienste: het roept vragen op over historiografie. Hoe te schrijven over recente geschiedenis? En over welke thema’s dan? Hoe is de (ook bij historici bekende) actualiteitsdrang te ordenen om eenzijdige polemiek te vermijden? Of: aanvaarden Nederland en België c.q. Vlaanderen nog wel dat ze een gedeeld verleden hebben?

Luc Devoldere

Nulpunt 1945. De Lage Landen een mensenleven later. Ons Erfdeel, 189 blz., 35 €.

De BelgischNederlandse grens tussen Meerle en Grazen op 2 april: gesloten.