Hoe de coronacrisis het Amerikaanse leiderschap onderuithaalt
Verplegers in vuilniszakken. Veldhospitalen in Central Park. Een massagraf op een eiland in The Bronx. Meer dan 10 miljoen extra werklozen. De leider van de wereld staat in zijn blootje. De problemen van de VS gaan dieper dan Donald Trump. Er gaat een model onderuit. ‘Een postAmerikaanse wereld hoeft niet slechter te zijn.’
‘Het is verbijsterend.’ Andrew J. Bacevich zucht aan de telefoon vanuit Massachusetts. De gepen sioneerde kolonel, die nog in Viet nam vocht, is ook historicus en schreef de afgelopen jaren een paar uitstekende boeken over de neergang van zijn land. Hij zegt dat er de laatste weken grote kras sen zijn verschenen op het zelf beeld van de Amerikanen. De Ver enigde Staten zagen zichzelf, ze ker na de implosie van de SovjetUnie, als het rijkste, het efficiënt ste, het succesvolste land ter we reld. ‘Maar nu blijken we totaal niet opgewassen tegen deze ge zondheidscrisis. Het ontbreekt ons aan … alles. We beleven een complete mislukking van ons na tionale veiligheidsbeleid. We sla gen er niet in om onze eigen men sen te beschermen, zoals de grondwet voorschrijft. Iedereen vraagt zich af: how did this hap pen?’
De afgelopen weken liep er in derdaad veel mis in de VS. Omdat er zo weinig beschermend materi aal voorhanden was, zagen verple gers in New York zich gedwongen om in vuilniszakken en poncho’s naar het werk te trekken. Er is niet alleen een groot tekort aan mond maskers, zoals hier, maar ook aan duizenden ziekenhuisbedden, beademingstoestellen en zelfs thermometers. Inderhaast werden er veldhospitalen opgetrokken, on der meer in Central Park. Het land, dat de beste universiteiten van de wereld op zijn grondgebied heeft, talmde wekenlang om men sen te gaan testen. Het hield zelfs onderzoekers tegen die op eigen houtje wilden beginnen screenen.
De aanpak van Donald Trump doet pijn aan de ogen. Wekenlang deed de Amerikaanse president alsof er niets aan de hand was. Het coronavirus was een hoax van de
Democraten. Het zou vanzelf – ‘It’s a miracle’ – weer verdwijnen. Toen hij eindelijk tot inkeer kwam, botste Trump op de gevolgen van enkele dramatische beslissingen die hij eerder had genomen. De dienst die zich binnen de Nationale Veiligheidsraad specifiek met pandemieën bezighield, werd twee jaar geleden opgedoekt. De Centers for Disease Control and Prevention zagen hun middelen drastisch teruggeschroefd, ook nog na de uitbraak van het nieuwe coronavirus.
Toen hij in 2009 aan de macht kwam, had Barack Obama, de voorganger van Trump, ook niet meteen door hoe cruciaal pandemieën zouden worden. Maar dat veranderde tijdens de ebolacrisis in 2014. Er werden toen duizenden Amerikaanse militairen naar WestAfrika gestuurd om de lokale overheden te helpen bij de distributie van materiaal en gezondheidswerkers. Dat viel toen niet overal even goed in de VS. Maar Obama had zich laten overtuigen door een aantal experten. Hij waarschuwde zijn landgenoten, in december 2014, voor de uitbraak van een ‘globale pandemie’. Hij zei dat er een infrastructuur uitgebouwd moest worden om ‘over vijf of tien jaar’ snel te kunnen reageren. Maar daar kwam, onder Trump, weinig van in huis.
Absurd systeem
In zekere zin zou het geruststellend zijn om de tragedie waarin de Verenigde Staten nu verzeild zijn geraakt, alleen in de schoenen van de president te schuiven. Dan zouden de Amerikanen in november van dit jaar, bij de verkiezingen, een andere weg kunnen inslaan. Maar dat is te eenvoudig. De problemen in de Amerikaanse gezondheidszorg gaan verder terug. Een zogenaamd singlepayersysteem, waarbij de overheid als verzekeraar van al haar inwoners
optreedt, raakte er nooit door. Zeker de afgelopen veertig jaar botste dat idee op een doorgedreven marktdenken dat, via expresident Ronald Reagan en onder invloed van econoom Milton Friedman, altijd maar dominanter werd.
Voor alle duidelijkheid: Friedman was zelf geen fan van het huidige Amerikaanse zorgsysteem, ook niet op latere leeftijd, maar dan vooral omdat er in zijn ogen nog veel te veel overheidsinmenging bleef bestaan. In zijn standaardwerk uit 1962, Capitalism
and freedom, noemt hij een collectief georganiseerde sociale zekerheid een nogo, want ‘een grootschalige inbreuk op het privéleven van veel mensen’. Hij kantte zich resoluut tegen een publiek pensioenstelsel. Door dat soort neoliberale dogma’s kregen privéverzekeraars, ook dankzij een indrukwekkende lobby, veel ruimte in de zorgsector.
Het bleef niet zonder gevolgen.
In Deaths of despair and the future of capitalism zoomen Anne Case en Angus Deaton, twee Amerikaanse economen, uitgebreid in op de Amerikaanse gezondheidszorg. Op pagina 193 van dat nieuwe boek presenteren ze een stuitende grafiek. Geen enkel land ter wereld geeft zoveel uit aan zijn gezondheidssysteem als de VS: meer dan 17 procent van het bruto binnenlands product of ongeveer 10.000 dollar per persoon. En toch is de levensverwachting in geen enkel Oesoland zo laag: iets meer dan 78,5 jaar. Ter vergelijking:
Zwitserland geeft 12,5 procent van zijn bbp aan gezondheidszorg (en staat daarmee op nummer twee), maar de levensverwachting is er wel vijf jaar hoger.
Wie profiteert daarvan? Het zijn bijvoorbeeld de farmaceutische bedrijven, die in de VS drie keer zoveel aanrekenen als elders. Het zijn ook de dokters, die ongeveer twee keer zoveel opstrijken als in andere Oesolanden. Het zijn zeker niet de gewone Amerikanen. Hun vertrouwen in de Amerikaanse zorg is bijzonder laag: slechts 19 procent is tevreden. Volgens een Galluppoll in 130 landen staat Amerika daarmee op plek 99. Dat hoeft niet te verwonderen. Om één actueel voorbeeld te geven: in 1960 hadden de VS per duizend inwoners nog 9 ziekenhuisbedden. Zestig jaar later zijn het er minder dan 3. Ook daarmee speelt het land ver onder zijn niveau.
Case en Deaton noemen het Amerikaans systeem, naar Adam Smith, ‘absurd en onderdrukkend’.
Wanhoopsdoden
Toch wil Deaton, aan de telefoon vanuit New Jersey, niet zover gaan om de problemen die de VS op dit moment ervaren aan het gezondheidssysteem te wijten. ‘Je ziet dat er overal bedden en mondmaskers te kort zijn, ook in Europa’, zegt de Nobelprijswinnaar Economie van 2015. ‘Ik maak me vooral zorgen over wat er over enkele maanden zal gebeuren. Dan dreigen de lacunes in ons systeem voluit zichtbaar te worden. Als mensen plots gepeperde ziekenhuisrekeningen krijgen, of als ze zien dat de farmaceutische industrie goed verdient aan een duur vaccin, of wanneer ze mer
‘We beleven een complete mislukking van ons veiligheidsbeleid. Iedereen vraagt zich af: how did this happen?’
ANDREW J. BACEVICH
Exkolonel
Toen Trump eindelijk tot inkeer kwam, botste hij op de gevolgen van enkele dramatische beslissingen die hij eerder had genomen. De dienst die zich met pandemieën bezighield, werd twee jaar geleden opgedoekt
‘Jarenlang is er in dit land een oorlog gevoerd tegen de federale staat. Daardoor is de bureaucratie nu niet opgewassen tegen dit probleem. Dat komt nu aan de oppervlakte’
ANNE APPLEBAUM
AmerikaansPoolse journaliste
Geen enkel land ter wereld geeft zoveel uit aan zijn gezondheidssysteem als de VS. En toch is de levensverwachting in geen enkel Oesoland zo laag: iets meer dan 78,5 jaar
ken dat alleen rijke mensen zo’n geneesmiddel kunnen betalen, zouden ze wel eens heel kwaad kunnen worden. Die woede op het systeem zal het draagvlak voor een zinvolle hervorming van onze gezondheidszorg niet noodzakelijk vergroten. Terwijl zo’n hervorming wel hoogstnodig is.’
In Deaths of despair stelden Deaton en Case iets eigenaardigs vast. Ze zagen dat de sterftecijfers van laagopgeleide blanke Amerikanen tussen de 45 en 54 jaar de laatste twintig jaar, tegen alle internationale trends in, omhooggaan. Die knik, die zich voordoet in gebieden waar de werkloosheid hoog is, is te wijten aan zelfmoord, drugs en alcohol. Deaton en Case wijzen met een beschuldigende vinger naar het dure Amerikaanse
health caresysteem. Doordat werkgevers de stevige premies moeten betalen, nemen ze de lageropgeleiden niet langer in dienst. En als ze het toch doen, is het – door de premies – voor een karig nettoloon. De lageropgelei den zagen hun koopkracht zo de afgelopen jaren afnemen.
Met alle gevolgen van dien: Case en Deaton schatten het aan tal ‘wanhoopsdoden’ in de afgelo pen 20 jaar op … 600.000.
Niet verzekerd
En ook nu, tijdens de corona crisis, lopen de sociaal zwakkeren volop in het vizier. Veel van de kwalen die covid19 extra gevaar lijk maken, zoals obesitas of long aandoeningen, treffen hen extra hard. Omdat ze vaak in onzekere statuten werken, zonder recht op betaald ziekteverlof, blijven ze niet thuis wanneer ze ziek zijn. Volgens experts kunnen het ver klaringen zijn waarom zwarten momenteel bovenproportioneel lijken te sterven aan covid19. In een stad als Chicago behoort 72 procent van de overleden corona slachtoffers tot de zwarte gemeen schap, terwijl ze er maar een der de van de bevolking uitmaken.
Er is nóg een reden waarom wie het moeilijk heeft zo stevig getroffen wordt. Er lopen in de VS bijna dertig miljoen mensen rond die helemaal niet verzekerd zijn tegen gezondheidsuitgaven. Ook zij stellen een bezoek aan het zie kenhuis langer uit dan noodzake lijk. En hun aantal is de afgelopen weken nog sterk opgelopen. Veel Amerikanen zijn verzekerd via hun werk. Maar de afgelopen we ken kwamen er al meer dan 10 miljoen werklozen bij. Er bestaat in de VS, in tegenstelling tot bij ons, immers geen systeem van tijdelijke werkloosheid. Daardoor dikte ook het aantal onverzekerden nog eens met 3 miljoen aan.
Falende bureaucratie
De afgelopen weken bleek dat de problemen in de VS zich niet beperken tot een gebrekkige gezondheidszorg of een slecht economisch opvangnet. Het overheidsfalen is ruimer. Omdat de federale regering niet kan of wil coordineren, zien verschillende staten zich gedwongen om tegen mekaar op te concurreren in de strijd om mondmaskers. Tal van topfuncties in de administratie blijken onbezet. De belastingdiensten slagen er zelfs niet in om de
premie van 1.200 dollar, die de re gering vrijmaakte voor elke Ame rikaan, deftig uit te betalen. Bij veel mensen zal ze pas in het na jaar op hun rekening verschijnen.
Dat is pijnlijk voor de Verenig de Staten. Het Amerikaanse lei derschap in de wereld was, behal ve op economische voorspoed en militaire macht, ook gebouwd op vakmanschap, schreef professor Stephen M. Walt onlangs op de
website van Foreign Policy.‘The Death of American Competence’,
luidde de titel van zijn stuk. De VS beschikten, ooit, over een indruk wekkende infrastructuur. Ze zet ten de eerste mensen op de maan. Ze waren de architecten van het Bretton Woodssysteem. Ze trok ken Europa na de Tweede Wereld oorlog mee uit de miserie met hun Marshallplan.
Maar de afgelopen jaren liep die reputatie grote averij op. De veiligheidsdiensten negeerden de waarschuwingen voor de aansla gen op 9/11. Er was de rampzalige hulpverlening na de doortocht van de orkaan Katrina in 2005. De financiële sector bleek tijdens de crisis van 2007/8 op lucht en heb zucht gebouwd. De Verenigde Sta ten destabiliseerden het Midden Oosten met nutteloze oorlogen in
Afghanistan en Irak. Het politieke systeem liep compleet vast. En nu is er dus ook het mismanagement van de coronacrisis.
‘Onze bureaucratie is totaal niet opgewassen tegen deze taak’, vertelt de AmerikaansPoolse journaliste Anne Applebaum aan de telefoon vanuit Warschau. Ze schreef enkele weken geleden een vernietigend stuk voor The Atlan
tic. ‘De Verenigde Staten blijken een keizer zonder kleren te zijn’, zegt ze. ‘Decennialang wordt er in het land een politieke oorlog ge voerd tegen de federale staat, te gen het belang van een sterke ambtenarij. We hebben nagelaten om onze beste mensen aan te moedigen om daar een rol op zich te nemen. Er zijn veel te veel poli tieke benoemingen in cruciale functies. Dat komt nu allemaal aan de oppervlakte.’
De overmoed van 1989
Het is hard ontwaken voor de VS. Dertig jaar geleden, na het neerhalen van het IJzeren Gor dijn, leek hun model, een combi natie van een vrijemarkteconomie met een liberale democratie, onklopbaar. New York Timescolumnist Thomas Friedman sprak van het ‘enige levensvatbare systeem’. Het waren de jaren waarin de Amerikanen zichzelf graag om schreven als de ‘indispensable na
tion’. De wereldorde werd om schreven als ‘unipolair’, met de VS aan de top. De Russen lagen tegen het canvas. En na het bloedbad op het Tiananmenplein dachten ve len in Washington dat de Chine zen snel zouden volgen.
In The age of illusions doet An drew J. Bacevich, de zuchtende kolonel, uit de doeken hoe Ameri ka, wegens zijn hybris, de post Koude Oorlogerfenis verkwan selde. Volgens Bacevich gingen de elites in zijn land zelf geloven dat hun aanpak boven alle kritiek ver heven was. Ze gingen hun model overal uitdragen. Het was geba seerd op een diep geloof in de heil zame krachten van de globalise ring, een indrukwekkende mili taire macht, een doorgedreven in dividualisme en een steeds impe rialere invulling van het presi dentschap.
Maar dat model bleek nogal wat nadelen te hebben. De globa lisering leidde tot steeds meer on gelijkheid in eigen land. De mili taire dominantie duwde de Ver enigde Staten naar een lange reeks ‘pointless wars’. Individualisme veranderde in egoïsme en een gebrek aan burgerzin. En de te hoge verwachtingen in telkens nieuwe presidenten, met daarop volgende ontgoochelingen, brach ten uiteindelijk Donald Trump aan de macht.
‘Ik hoop echt dat het besef nu insijpelt dat we onze prioriteiten niet op orde hadden’, zegt Bace vich. ‘We hebben trillions of dol
lars besteed aan avonturen in Irak, Afghanistan, Jemen, Soedan, Libië. Maar wat heeft het ons op gebracht? Hebben die operaties dit land zoveel veiliger gemaakt? Hadden we onze energie en onze middelen niet veel beter besteed aan andere bedreigingen, zoals overstromingen, bosbranden, or kanen of pandemieën? Ik schrijf al jaren dat de manier waarop we ons leiderschap invullen – met
hard power, met al dat machtsvertoon – niet werkt. Hopelijk begint dat nu een beetje door te dringen.’
Dat is niet zeker. Want boven op alle bovenvermelde problemen is er natuurlijk ook nog de diepe politieke crisis in de VS. Ook in coronatijden slaagt Amerika er niet in om de verdeeldheid te overstijgen. Het is geen toeval dat de acht staten die hun inwoners het laatst opriepen om werk te maken van
social distancing, gerund werden door Republikeinse gouverneurs. Anthony Fauci, de Amerikaanse Marc Van Ranst, ontving dan weer doodsbedreigingen omdat hij niet meegaat in de ‘alternatieve feiten’ van de president. De culturele oorlog gaat, ook in mondmaskertijden, voort. De tvzender Fox News deed wekenlang mee aan de relativering van het gevaar. Op de vraag of sommige mensen zouden sterven door de berichtgeving van Rupert Murdochs kanaal antwoordde Ashish Jha, directeur van het Harvard Global Public Health Institute, onomwonden ‘ja’.
Wakeupcall
Ook daardoor moeten de Verenigde Staten nu alle zeilen bijzetten. En dat leidt ertoe dat het land helemaal geen ruimte heeft om te doen wat het normaal doet bij een mondiale crisis: de leiding nemen. In plaats van beschermend materiaal naar andere plekken te brengen, proberen de VS jarenlange bondgenoten, zoals Duitsland, onder hun duiven te schieten. Trump deed een bod op een Duitse fabriek die onderzoek doet naar een vaccin. In plaats van voor internationale samenwerking te pleiten, dreigt de Amerikaanse president ermee om de Wereldgezondheidsorganisatie nog meer middelen afhandig te maken.
Het samenlevingsmodel van de Verenigde Staten loopt klappen op buiten de landsgrenzen. De beelden die deze week opdoken van het massagraf op Hart Island, in het noordoosten van The Bronx, gaan de wereld rond. Er worden nu vijf keer zoveel anonieme doden begraven als in normale tijden.
Ondertussen proberen de Chinezen, ondanks alle vragen die bij hún coronaaanpak (en hun autoritaire systeem) gesteld kunnen worden, in het gat te duiken. Ze staan overal klaar met hulp. Ze toeteren dat ook gretig rond.
‘Ik denk dat er een periode op zijn einde loopt’, zegt Andrew J. Bacevich, de gepensioneerde kolonel. ‘Het is heel goed mogelijk dat we, voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog, niet meer de leider van de wereld zullen zijn. Dat kan leiden tot een nieuwe competitie tussen een aantal grootmachten. Je ziet dat de opkomst van China tot angst en spanningen leidt. Maar misschien is dit ook een wakeupcall voor de Verenigde Staten. Misschien kiezen mensen in het najaar voor een iets bekwamere politieke leider. En misschien dringt dan ook door dat een aantal grote problemen, zoals de klimaatverandering, om meer samenwerking vragen. Misschien veranderen we onze kijk op veiligheid van de afgelopen dertig jaar. De postAmerikaanse wereld hoeft niet per se slechter te zijn.’