Patrice Lumumba in neokoloniale coronatijden
‘Aan u allen, die aan onze zijde heeft gestreden, vraag ik van deze 30ste juni 1960 een beroemde datum te maken, die u onuitwisbaar gegrift in uw harten zal bewaren, en waarvan u met fierheid de betekenis aan uw kinderen zult leren, opdat ook hun (klein)kinderen de roemrijke geschiedenis van onze vrijheidsstrijd zouden leren.’
Met deze woorden begon Patrice Lumumba zijn beroemde toespraak op de dag van de onafhankelijkheidsverklaring van de Democratische Republiek Congo. Tijdens de ceremonie speechte koning Boudewijn als eerste, genre ‘de kolonisatie bracht ook goede dingen met zich’. De koning roemde Leopold II en de Belgen als de brengers van de beschaving. In zijn ogen was de onafhankelijkheid vooral een Belgische gunst.
Tegen alle protocol in greep Patrice Lumumba, de eerste premier van het land, nadien het woord en nam Boudewijn op de korrel. Zowel in de Congo Vrijstaat van Leopold II als in Belgisch Kongo werden de Congolezen onderworpen aan dwangarbeid, aan fysiek en psychologisch geweld. Lumumba richtte zich tot het Congolese volk en roemde zijn fel bevochten strijd voor vrijheid.
Een jonge politicus die onbevreesd en onverbloemd de waarheid verkondigt, that’s my kinda guy. In mijn fantasie gooide hij er nog een mic drop achteraan. Lang
heeft Lumumba de onafhankelijke natie niet kunnen aanschouwen. Hij werd al snel afgezet en nog geen halfjaar later vermoord.
Een vrijheidsstrijder die de hoop van een nieuw Congo meeneemt in het graf, wordt al snel tot legende verheven. Patrice Lumumba stierf op zijn politieke hoogtepunt. Zijn woorden hebben daardoor nooit hun glans verloren. We weten niet hoe het zou gelopen zijn onder zijn premierschap. Wie weet liet hij zich toch verleiden door geld en macht, door invloed uit het Westen. Wie weet verloren zijn woorden aan kracht, omdat hij het land moest besturen en daardoor veroordeeld was tot het compromis.
Tegelijk is Lumumba een eerlijke kans ontnomen om Congo op weg te leiden. Dat liet veel Congolezen achter met het gevoel: ‘Wat als?’ Een vraag die hun kinderen en kleinkinderen, in Congo en wereldwijd, blijven stellen. Lumumba groeide uit tot een icoon van het Afrikaans nationalisme en de verpersoonlijking van de dekolonisatie.
Het is die dekolonisatie, van de geesten, waar de huidige generatie Belgen met Afrikaanse roots steeds luider voor ijvert. Hun Afrikaanse voorouders schreeuwden hun kelen schor om een beetje gehoor, om de deur op een kier te zetten. De huidige generatie heeft een megafoon en is vocaler dan ooit om de deur naar volwaardige emancipatie helemaal in te beuken.
Ik denk aan opiniemakers en schrijvers als Don Moussa Pandzou en Nadia Nsayi.
Aan platformen als Black Speaks Back, die een stem geven aan AfroEuropese jongeren. Aan hen die zich verenigen in studentenclubs als AYO, Karibu en Umoja. De lijst begint aardig aan te dikken. ‘We vinden ze niet’, is stilaan een onhoudbaar excuus. En dan heb ik het nog niet over al die intelligente jongeren die buiten de spotlights blijven, maar me boven een kop koffie altijd een interessant gesprek opleveren. De spirit van Lumumba is springlevend.
Op 30 juni viert Congo de zestigste verjaardag van de Dipenda. Er valt veel te zeggen over de geschiedenis na de onafhankelijkheid. Iets met corruptie en subtielere, maar hardnekkige uitbuiting van natuurlijke rijkdommen. Daarom zou het machtig zijn, mocht Patrice Lumumba er nog één keer bij zijn. Om te zien hoe zijn natie eraan toe is, maar ook hoe hij een inspiratiebron blijft voor een gloednieuwe generatie, tot ver buiten de Afrikaanse gemeenschappen.
Een jonge politicus die onbevreesd en onverbloemd de waarheid verkondigt,
In mijn fantasie gooide Lumumba er nog een achteraan
Om vervolgens nog één keer tegen alle protocol in het podium te bestijgen en België op zijn koloniale verleden te wijzen. Om de witte wereld met de neus op haar neokoloniale praktijken te drukken. Zeker nu westerse dokters zomaar een coronavaccin willen testen op Afrikanen. C’est soixante ans après l’indépendance, mais nous ne sommes pas encore décolonisés.
Mic drop.
Anouk Torbeyns is redacteur bij deze krant. In de rubriek De verrijzenis laten we elke dag van de paasvakantie iemand uit de dood opstaan. Dinsdag: Florian Deroo over Yukio Mishima
ILJA LEONARD PFEIJFFER Nederlandse schrijver. Woont en werkt in Genua.