WELZIJNSECONOOM PAUL FRIJTERS: ‘STOP DE LOCKDOWNS’
Welzijnseconoom Paul Frijters is ervan overtuigd dat de lockdowns meer schade aanrichten dan we denken. De winst aan geredde levens weegt niet op tegen de verloren levenskwaliteit door werkloosheid en economische achteruitgang. ‘De toekomst van onze kinderen zal een flinke knauw krijgen.’
‘Wie durft de kostenbaten vraag te stellen’, vroeg deze krant zich af na de eerste week van de lockdown. Welzijnseconoom Paul Frijters, die lesgeeft aan de Lon don School of Economics, durft de vraag niet alleen te stellen, hij durft ze ook te beantwoorden. Voor hem staat als een paal boven water dat de kosten van de lock downs op lange termijn veel hoger zijn dan de baten.
Frijters is specialist in arbeids en welzijnseconomie. Zijn voor naamste bezorgdheid betreft de enorme economische schade van de lockdowns. De tol aan werk loosheid, armoede, eenzaamheid en welvaartsverlies zal zich wereldwijd nog vele jaren laten voelen, beargumenteert hij. De mensenlevens die daardoor verlo ren gaan, kan je niet rechtstreeks linken aan de maatregelen. Maar ze zullen er wel zijn.
‘Door de economische schade zal het publieke stelsel wereldwijd op termijn minder geld kunnen uitgeven aan gezondheidszorg dan in normale omstandigheden het geval zou zijn geweest’, zegt hij aan de telefoon vanuit Londen. ‘Er zal ook minder geld zijn voor het onderhoud van wegen, waardoor het risico op verkeersdoden toe neemt. Ook het onderwijs zal het met minder moeten doen. We zul len dus minder goed geschoold zijn, wat weer een invloed heeft op het gedrag van mensen. Er zijn honderdeneen kleine causalitei ten die goed gedocumenteerd zijn. Om maar iets te noemen: als er minder geld is voor goede riole ring, heeft dat een invloed op ziek tes en dus op de levensverwach ting.’
In de posts die Frijters de afge lopen weken schreef op een blog voor economen, geeft hij het voor beeld van China en India om het verband tussen economische groei en levensverwachting te ver duidelijken. Tussen 1978 en 2010 steeg het bruto binnenlands product in China van 500 dollar naar 10.000 dollar per hoofd. In die periode nam de levensverwachting toe van 65 naar 75 jaar. ‘Dat kwam door verbeteringen in voedselzekerheid, gezondheid, sociale stabiliteit en heel wat andere factoren.’ In India ligt de levensverwachting dankzij de welvaartsstijging vijftien jaar hoger dan veertig jaar geleden. Als je die cijfers extrapoleert, zou de schade van de coronapaniek in de miljoenen levensjaren kunnen lopen, zegt Frijters.
De economische weerslag van de lockdowns dreigt inderdaad gigantisch te worden. Het Internationaal Monetair Fonds schatte de omvang van het welvaartsverlies voorlopig op 9.000 miljard dollar. De kans is reëel dat het veel meer wordt, zei hoofdeconome Gita Gopinath deze week. De werkloosheid loopt overal op, economieën schakelen in achteruit, overheden zien de tekorten oplopen. De recessie wordt de ergste sinds de Grote Depressie van de jaren 30, voorspelt het IMF.
Frijters sluit niet uit dat de langetermijneffecten van de lockdowns zelfs burgeroorlogen en hongersnoden in de hand kunnen werken. Dat is niet vergezocht, zegt hij. ‘In India zijn door de lockdown miljoenen dagloners naar huis gestuurd. Als zij maanden niet kunnen werken, gaan ze dood van de honger. Ze zullen zondebokken zoeken. De hindoes zullen dan al snel naar de moslims kijken. In de moslimgemeenschap kunnen extremistische groeperingen zich gaan hergroeperen. Dat kan helemaal mislopen. Zo heel ver zijn we niet verwijderd van burgeroorlogen. Economische vooruitgang brengt vrede mee. Als het goed gaat, houden mensen zich liever bezig met rijk worden dan met elkaar bekampen. Welke invloed heeft corona op dat proces?’
Hoe had India de coronacrisis dan wel moeten aanpakken?
‘Als het goed gaat, houden mensen zich liever bezig met rijk worden dan met elkaar bekampen. Welke invloed heeft corona op dat proces?’
‘De gevoelens van onbehagen en de maandenlange eenzaamheid wegen veel zwaarder door dan de levens die we door de maatregelen redden’
Frijters’ antwoord is eenvoudig. ‘De autoriteiten hadden helemaal niets moeten doen. In India heer sen tientallen dodelijke ziektes. Malaria en ondervoeding doden vele duizenden Indiërs. Dat het land zulke vergaande maatrege len neemt om een ziekte te bekam pen die nauwelijks meer schade aanricht dan de griep, is amper te vatten. De verbetering van de ge zondheid in India is het gevolg van economische ontwikkeling. Als je die ontwikkeling tegen houdt, bewijs je de volksgezond heid geen dienst.’
In het Westen is de stijging van de werkloosheid een bron van zorg. Dat een gebrek aan werk een sterke achteruitgang in levens kwaliteit betekent, is bekend. ‘De werkloosheid is snel gestegen, maar zal niet even snel weer da len. We zullen er nog jaren last van hebben’, zegt Frijters. Het verlies aan levenskwaliteit door de extra werkloosheid, de gevoelens van onbehagen en de maandenlange eenzaamheid wegen veel zwaar der door dan de levens die we door de maatregelen redden, argumenteert hij. Voor elk gered levensjaar staan er, volgens een ruwe berekening, zeventig levens jaren die door de lockdowns verlo ren gaan.
Frijters noemt covid19 ‘een vrij kleine ziekte’. Minimaliseert hij de aandoening daarmee niet te zeer? ‘Het klopt dat we niet alles weten over de gezondheidseffecten. In de afweging tussen de economie en de volksgezondheid moeten degenen die de economie stilleg gen de bewijslast leveren. Je zou het bewijs moeten hebben dat zul ke draconische maatregelen ver standig zijn. Nu is het andersom. We kunnen de effecten niet in schatten, maar we nemen de maatregelen hoe dan ook.’
Critici hebben al opgemerkt dat Frijters de ernst van de ziekte mogelijk te laag inschat. Hij gaat ervan uit dat de totale sterfte van iedereen die aan het virus wordt blootgesteld, op 0,2 tot 0,5 pro cent ligt. Het cijfer is deels geba seerd op de ervaring met het cruiseschip Diamond Princess. Maar er is veel onzekerheid over de werkelijke sterftegraad: schat tingen lopen uiteen van minder dan 1 procent tot meer dan 3 pro cent.
‘Voor het merendeel gaat het om mensen die niet lang meer te leven hadden. Daar moet je dan tegenover zetten dat door de lockdowns de toekomst van onze kinderen een flinke knauw zal krijgen’, zegt Frijters. ‘Bij een echte rationele afweging zou je tot andere conclusies komen. Ik zie geen cijfers die het de moeite waard maken om de toekomst in gevaar te brengen.’
GrootBrittannië, waar Frijters woont, leek aanvankelijk wel een afwijkende afweging te maken. Op advies van wetenschappers zette het land in op groepsimmuniteit. Bij de regeringJohnson was er eerst grote weerstand tegen een grootscheepse lockdown. ‘Ook de Zweden en de Russen gingen een andere weg op’, stelt Frijters vast. ‘Maar voor geen enkele politicus blijkt het mogelijk om niet mee te gaan in de hysterie. De paniek op de sociale media en de open brieven van wetenschappers hebben ook hier de regering van koers doen veranderen.’
Heel wat medici waarschuwen dat de coronacrisis veel gezondheidsschade zal aanrichten bij patiënten die niet aan covid19 lijden. Dat komt doordat we normale behandelingen uitstellen en velen niet meer naar het ziekenhuis durven te komen. Chris Whitty, de
Britse heeft daar met zoveel woorden voor gewaarschuwd. Ook spoedarts Tania Desmet van het UZ Gent benadrukte in deze krant het gevaar van dit fenomeen. ‘Het uitstellen van zorg kan een nog groter drama worden dan de coronacrisis.’
Dat de emoties het halen op de ratio, heeft volgens Frijters ook te maken met de manier waarop de Chinezen het virus bestreden hebben. ‘De lockdown in Wuhan was een slecht voorbeeld. Maar door de drastische ingrepen in China leek het alsof we geen andere afweging meer konden maken. Dat kwam ook doordat de Chinezen al snel verklaarden dat hun aanpak succesvol was.’ De realiteit is dat veel Aziatische landen, zoals ZuidKorea, Taiwan en Singapore, het heel anders aangepakt hebben dan China. Het Westen verkoos het voorbeeld te volgen van een autoritaire communistische dictatuur, in plaats van te bekijken hoe democratische landen het aanpakten.
Het resultaat is volgens Frijters
dat we nu een gigantisch sociaal experiment uitvoeren. ‘Alle bevoegde instanties zijn het met elkaar eens: we moeten meer bewegen, we mogen niet vereen zamen en we moeten actief blij ven. Dat is allemaal goed voor ons welzijn, onze gezondheid en onze levensverwachting. Al die advie zen schoven we tijdelijk aan de kant. Twee maanden verplichte eenzaamheid voorkomt misschien de verspreiding van het virus, maar het is op termijn wel een emotionele schadepost.’
Het wordt afwachten hoe we in de toekomst met elkaar omgaan. Blijft handen schudden en kussen even gebruikelijk als voordien? Of zullen we bang zijn om elkaar aan te raken? Zullen we nog even gretig blijven reizen en een reser voir aan positieve ervaringen opbouwen? Of worden we angstig, en durven we niet meer met ande re culturen in contact te komen?
Je verlies nemen
Frijters is van mening dat het rationeler was geweest om het virus gewoon zijn gang te laten gaan, ondanks de golf sterfgeval len die daarvan het gevolg was ge weest. ‘Wat een alternatieve aan pak had kunnen zijn? Niet zo gek veel doen, je verlies nemen, een vaccin zoeken, misschien ouderen en kwetsbare groepen aanraden om weg te blijven van plekken waar ze besmet kunnen raken. En voor de rest hopen op een snelle groepsimmuniteit. Vanuit die optiek zou je misschien zelfs moe ten aanmoedigen dat groepen mensen zich vermengen. Anders kan het nog jaren duren. Je wint niet tegen een virus.’
Frijters vergelijkt de economische schok die we nu moedwillig veroorzaken met de Grote Depressie uit de jaren 30, of met de ineenstorting van het communisme in het Oostblok. Maar kun je zo’n vergelijking ook maken met covid19? Stel dat die even erg blijkt te zijn als de Spaanse griep, die honderd jaar geleden 50 miljoen slachtoffers maakte? Die vergelijking gaat niet op, vindt hij. ‘Je zat toen met een bevolking die verzwakt uit de oorlog was gekomen. Bovendien maakte de Spaanse griep vooral slachtoffers bij gezonde mensen tussen achttien en veertig jaar, terwijl covid19 vooral ouderen met onderliggende aandoeningen treft.’
Deze kenmerken van de coronaepidemie waren al in een vroeg stadium bekend, zegt Frijters. Weliswaar leek het sterftecijfer aanvankelijk veel hoger, ‘maar de modelleurs hadden al snel door dat er veel meer mensen het virus droegen dan alleen degenen die ziektesymptomen vertoonden.’ Dat was ook de reden waarom GrootBrittannië aanvankelijk inzette op groepsimmuniteit. ‘Het zag ernaar uit dat er maar weinig mensen zouden sterven die niet toch al aan het einde van hun leven waren. Toen kwam Italië en leek het virus toch weer dodelijker dan we dachten. De modelleurs en het overgrote deel van de wetenschappers gingen toen mee in de hysterie die ontstond.’
Frijters blijft een roepende in de woestijn, beseft hij zelf. ‘Ik heb een paar medestanders. Ik ben geïnterviewd door tien kranten. Ik kreeg aanvankelijk ook steun van hoge regeringsadviseurs, al hoor ik die niet meer. Maar ik ben ervan overtuigd dat bij heel veel mensen het besef groeit dat de lockdowns moeten stoppen.’
‘De lockdown in Wuhan was een slecht voorbeeld. Door de drastische ingrepen in China leek het alsof we geen andere afweging meer konden maken’