Een literaire studentengrap
Een schone uit Lima brengt het hoofd van een Spaanse dichter op hol. Tot blijkt dat zij een verzonnen personage is dat alleen bestaat bij de gratie van het geschreven woord.
In 1904 werd de Spaanse dichter Juan Ramón Jiménez (18811958) het slachtoffer van een van de spectaculairste kwajongensstreken uit de Spaanse literatuurgeschiedenis. Twee Peruaanse rechtenstudenten, Carlos Rodríquez en José Gálvez, besloten de latere Nobelprijswinnaar een reeks brieven te schrijven waarin ze zich uitgaven voor een knappe jonge bewonderaarster. De licht ontvlambare Juan Ramón tuinde er met open ogen in, werd tot over zijn oren verliefd en droeg aan zijn fictieve correspondente een van zijn mooiste gedichten op.
Van die correspondentie zijn maar een viertal brieven bewaard gebleven. In zo’n geval heeft de verbeelding vrij spel en dat is een zegen voor een romancier. De Spaanse schrijver, filosoof en historicus Juan Gómez Bárcena deed daar zijn voordeel mee. De uit de hand gelopen studentengrap inspireerde hem tot De hemel boven Lima, een opgemerkte debuutroman.
José Gálvez was een Peruaanse dichter, journalist en politicus die het tot minister, senaatsvoorzitter en vicepresident schopte. Juan Gómez Bárcena typeert hem als een rijk jongmens met een slecht karakter en een illustere stamboom. Zijn vriend Carlos wordt afgeschilderd als een nog rijker jongmens, maar dan zonder pedigree. De jongelui nemen zich voor hun idool een exemplaar te ontfutselen van zijn jongste bundel, die in Lima niet te krijgen is. Dat doen ze in de gedaante van de aantrekkelijke Georgina Hübner, in de hoop de woordkunstenaar het hoofd op hol te brengen en hem tot een gedicht te inspireren ‘dat hen onsterfelijk maakt, een herinnering aan dat we geleefd hebben’. Omdat ze weinig of geen verstand hebben van vrouwen, winnen ze het advies in van een specialist in de materie. Doctorandus Cristóbal, ‘expert in liefdesbrieven en schriftelijke hofmakerij’, brengt hen de basisregels van de liefde en de briefschrijfkunst bij.
Romanticus
Volgens sommigen was Georgina Hübner een jongedame van vlees en bloed en werd het nichtje van Carlos Rodríguez ingeschakeld om de brieven die de twee samenzweerders haar dicteerden in een vrouwelijk handschrift op papier te zetten. In de roman is de pennenvriendin van Juan Ramón een verzonnen personage dat alleen bestaat bij de gratie van het geschreven woord. Dat is wel handig, want zo kunnen de briefschrijvers hun wildste fantasieën en verlangens op haar projecteren.
Voor José is de schone uit Lima zo donker als het halfbloed dienstmeisje dat huize Gálvez onveilig maakt, voor Carlos is ze blond, bleek en blauwogig, zoals de piepjonge Poolse prostituee waarop zijn vader hem ter gelegenheid van zijn twaalfde verjaardag heeft getrakteerd. De nuchtere José ziet haar als een middel om de dichter ongepubliceerde gedichten, gesigneerde foto’s en andere trofeeën afhandig te maken, terwijl het Carlos vooral om het literaire personage te doen is. Deze volbloed romanticus schept een Georgina naar zijn beeld en gelijkenis en raakt verslingerd aan zijn eigen creatie, die binnen de kortste keren zijn hele leven beheerst.
Verbeelding
Wanneer de smoorverliefde Juan Ramón aanstalten maakt om de grote plas over te steken en met zijn Peruaanse muze in het huwelijksbootje te stappen, schrikken de kompanen zich een hoedje, want zo’n ontknoping ‘zie je alleen maar in feuilletons en in slechte romans’. Er zit niets anders op dan hun schepping om zeep te helpen, tot wanhoop van hun overzeese correspondent. Die had het kennelijk zwaar te pakken, want zijn verdriet spreekt uit iedere regel van zijn Brief aan Georgina Hübner in de hemel boven Lima, de klaagzang waartoe haar onverwachte overlijden hem inspireerde. Maar ‘welk dwaas kind, vrucht van haat en pijn, schiep dan de wereld, alsof het bellen blies?’ vraagt de dichter zich vertwijfeld af, nadat zijn Georgina als een zeepbel uit elkaar is gespat.
Toen het eindelijk tot hem doordrong dat hij bij de neus genomen was, kon de bedrogene daar naar verluidt allesbehalve om lachen, maar in zijn oude dag schreef de Nobelprijswinnaar dat hij haar bedenkers dankbaar was, omdat hij hoe dan ook van Georgina
Dit is een slimme denkoefening over de macht van het geschreven woord
Hübner gehouden had. Voor hem was het net alsof ze echt had bestaan. De twee grappenmakers waren erin geslaagd fictie in werkelijkheid te veranderen en dat is het hoogste wat een schrijver kan bereiken, vindt Gómez Bárcena, die zich met De hemel boven Lima overtuigend op de internationale literaire kaart heeft gezet. In zijn debuutroman is de verbeelding aan de macht. Dit is meer dan het verhaal van een waargebeurde anekdote. Het is een vernuftig spel met fictie en werkelijkheid, een slimme denkoefening over de macht van het geschreven woord en een tragikomisch comingofageverhaal ineen, dat ook nog eens een royale inkijk biedt in de Limeense sociale verhoudingen van die tijd.
Kanada, de opvolger van deze succesvolle eersteling, is van een heel ander kaliber. De tweede roman van Gómez Bárcena gaat over de ontreddering van een overlevende van de concentratiekampen. De Nederlandse vertaling is al in de maak.
Juan Gómez Bárcena
De hemel boven Lima. Vertaald door Peter Gelauff, Wereldbibliotheek, 288 blz., 22,99 € (eboek 12,99 €). Oorspronkelijke titel: ‘El cielo de Lima’.