Mensensmokkelaars zoeken nieuwe kansen
De coronacrisis heeft Europese migratieroutes gestremd, maar mensensmokkelaars werken onvermoeibaar door. Soms grijpen ze zelfs kansen. In de overbevolkte vluchtelingenkampen in Griekenland hopen ze ondertussen dat het niet tot een catastrofale uitbraak k
169 bootvluchtelingen op de Noordzee
De Britse en Franse kustwacht onderschepten op 25 maart 169 vluchtelingen op de Noordzee. In rubberbootjes met kleine buitenboordmotoren waren ze onderweg van het Europese vasteland naar het Verenigd Koninkrijk. In één bootje zaten 42 transmigranten, in een ander slechts acht. Er waren ook kinderen bij.
Zowel in Frankrijk als in het VK waren toen al beperkingen van kracht om de verspreiding van het nieuwe coronavirus tegen te gaan. In beide landen moeten de inwoners zo veel mogelijk thuisblijven en mogen ze niet samenscholen. De impact van de coronamaatregelen maakt het overal in Europa moeilijker om grenzen over te steken en, voor mensensmokkelaars, ook om groepen te verplaatsen. Dat betekent niet dat ze zich volledig laten afschrikken.
Beperkte opvangcapaciteit
Volgens statistieken van het Belgische ministerie van Binnenlandse Zaken is het aantal onderschepte transmigranten duidelijk afgenomen sinds de coronamaatregelen van kracht zijn. De meeste dagen voor 15 maart ging het om een getal van twee cijfers, daarna bleef het bij minder dan tien per dag. Die daling kan evenwel meer dan een oorzaak hebben, zegt Frank Demeester, procureur in WestVlaanderen, waar de politie de meeste transmigranten onderschept.
Sinds het voor zowat alle burgers verboden is naar de kust te komen, is het ook voor mensensmokkelaars moeilijker om hier te raken. De bus uit NoordFrankrijk, die ze vaak gebruiken, rijdt niet meer. Door de maatregelen is ook de aandacht van de politie minder op transmigranten gericht.
Nico Paelinck, de korpschef van de politiezone Westkust, zegt dat het weinig nut heeft transmigranten op te sporen. ‘Wie we onderscheppen, wordt geïdentificeerd, gefotografeerd en in vrijheid gesteld. Het heeft weinig zin om ze te ondervragen als de Dienst Vreemdelingenzaken niet in staat is ze op te vangen voor eventuele verwijdering.’ De Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) erkent dat er in gesloten centra weinig opvangcapaciteit is met het oog op verwijdering. Om de nodige afstand te bewaren, kunnen er minder mensen in de centra. Omdat nieuwkomers bovendien twee weken in quarantaine moeten en een verwijdering lang niet altijd lukt, lijkt het zelden zinvol personen op te sluiten.
De onderzoeken naar smokkelbendes gaan wel onverminderd door, volgens Paelinck. ‘We betrappen nog wekelijks bendes. Twee weken geleden hebben we bijstand geleverd bij de onderschepping van een boot met 25 mensen in Frankrijk. Vorige week hebben we mensensmokkelaars achtervolgd die rondreden met een buitenboordmotor in de auto.’
De autoriteiten vermoeden dat de mensensmokkelaars hun werkwijze vrij snel aan de nieuwe omstandigheden hebben aangepast. Ze kunnen hun ‘cliënten’ individueel of per twee verplaatsen, bijvoorbeeld in de slaapcabines van vrachtwagens, die de politie niet zonder huiszoekingsbevel mag controleren. Of ze kunnen het wegverkeer vermijden door gebruik te maken van goederentreinen.
Alert voor besmettingen
Migranten en vluchtelingen die asiel willen aanvragen, kunnen dat in België nog steeds, maar ook die aantallen zijn fel geslonken. In precoronatijden waren er gemiddeld meer dan honderd aanvragen per dag, nu zijn dat er nog een tiental, zegt Geert De Vulder, de woordvoerder van DVZ.
Behalve de coronamaatregelen kan ook het virus zelf een invloed hebben op de bewegingen van migranten. Er is geen reden om aan te nemen dat het virus hen spaart. Velen leven in groep en in slechte hygiënische omstandigheden, met weinig toegang tot medische zorg. Onder meer om die reden zouden de Franse autoriteiten van plan zijn de kampen in NoordFrankrijk nog maar eens op te ruimen en bewoners in centra onder te brengen.
Ook in de Belgische opvang voor asielzoekers en vluchtelingen zijn intussen mensen besmet. Fedasil, die de opvang organiseert, geeft geen cijfers, maar zegt dat het al bij al om weinig patiënten gaat. ‘We hebben tegelijk met de rest van het land maatregelen genomen en zijn alert voor besmettingen en kwetsbaren. Onze mensen blijven binnen zoals in de rest van het land en hebben sowieso meestal weinig sociaal contact buiten de centra’, zegt woordvoerder Mieke Candaele.
Onhygiënische kampen in de Balkan-route
Ook aan de Europese ‘toegangspoorten’ lijken de officiële migratiecijfers de impact van de coronacrisis te bevestigen. De VNvluchtelingenorganisatie UNHCR tekende in april een forse val op van het aantal aankomsten over zee en land langs de Middellandse Zeeroutes. Het Europese grensbewakingsagentschap Frontex zag in de loop van maart een scherpe daling van het aantal onderschepte mensen die clandestien Europa probeerden binnen te komen, tot de helft van het aantal dat in februari werd betrapt.
Hoeveel mensen wel nog de grens over raken, is moeilijk te meten, behalve bijvoorbeeld op de Griekse eilanden in de Egeïsche Zee, waarvan Lesbos het grootste is. Daar stelde de UNHCR vast dat de jongste weken geen nieuwe bootjes aankwamen uit Turkije, dat ook zijn coronamaatregelen fors aanscherpte. Eind maart bracht de Turkse regering 5.800 migranten uit de grensstreek over naar migratiecentra in negen provincies.
Vastgehouden op het strand
Ondertussen is de gezondheidstoestand in Griekse opvangcentra steeds zorgwekkender. In twee centra voor asielzoekers in de buurt van Athene werden gevallen van covidinfecties vastgesteld. In een hotel dat omgeturnd werd tot opvang in het ZuidGriekse Kranidi testten 148 asielzoekers, een hulpverlener en een hotelmedewerker covidpositief. De opvang werd in quarantaine geplaatst.
Penibeler is de situatie op de eilanden, waar tienduizenden opeengepakt zitten in onhygiënische kampen, zonder de mogelijkheid naar het Europese vasteland te komen. Om een virusuitbraak te vermijden, worden mensen die na midden maart zijn aangekomen, bovendien vastgehouden op de stranden waar ze aan land zijn gekomen. Op Lesbos gaat het om meer dan 100 mensen. Voorlopig zijn er in de kampen zelf nog geen besmettingen vastgesteld, maar als dat wel gebeurt, dreigt de situatie snel onbeheersbaar te worden.
Ze voldoen niet ‘aan de minimum preventie en beschermingsmaatregelen tegen covid19’, concludeerde Belkis Wille, medewerker van Human Rights Watch, deze week in een rapport. ‘Zelfs handen wassen en social distancing zijn onmogelijk in deze omstandigheden.’ Douches, waterkranen, toiletten, een arts zien of voedsel halen: voor bijna alles moeten bewoners ‘uren of zelfs dagen’ aanschuiven, in rijen waar een veilige afstand houden onhaalbaar is. Een medische hulpverlener ter plekke beschrijft de plannen voor quarantaine van besmette personen aan De Standaard als ‘onafgewerkt’.
Eerder deze maand namen Luxemburg en Duitsland samen een zestigtal onbegeleide kinderen op die op deze eilanden verbleven. In totaal toonden zeven EUlanden zich bereid om 1.600 kinderen over te nemen, maar de uitvoering van dat plan schiet niet op. De stad Gent verklaarde zich deze week, samen met negen andere Europese steden, bereid in oplossingen te voorzien ‘in de vorm van onderdak, veiligheid, medische zorg en steun’.
Een geval kan snel rondgaan
Stroomafwaarts langs de Balkanroute, in Servië en Bosnië, gelden voor enkele duizenden migranten dezelfde strikte quarantainemaatregelen als voor de lokale bevolking. Sommigen proberen toch illegaal verder te reizen, maar dat is lastiger dan tevoren. ‘De rest zit min of meer vast in de kampen’, zegt Peter Van Der Auweraert, chef voor de Westelijke Balkan van de Internationale Organisatie voor Migratie, vanuit Sarajevo. Bosnische kampen, ingericht door de VN, hebben drie zones: een kleine zone voor quarantaine van mensen met mogelijke covidsymptomen, een zone voor personen die onlangs aankwamen en een zone voor de anderen. Tot nu toe gelden verscherpte hygiënemaatregelen en zijn er geen besmettingen vastgesteld.
‘Het moeilijke is de invoering van social distancing’, zegt Van Der Auweraert. ‘In een centrum met 2.000 mensen slapen mensen met zes, zeven, acht in een container. Als je anderhalve meter wil tussen alle bedden, zouden we de oppervlakte tien keer moeten uitbreiden. Als je één geval zou hebben, kan dat enorm snel rondgaan.’ Dat is verontrustend, gezien de staat van de lokale gezondheidszorg. ‘Tweehonderd tot driehonderd migranten die ziek worden en beademing nodig hebben: daar bestaat niet echt een plan voor. Je moet echt hopen dat het niet gebeurt.’
Sommigen kiezen voor de omgekeerde route
Voor sommige criminelen creëert de ongeziene situatie naast problemen ook geheel nieuwe kansen. In Spanje, waar de crisis ook de markt voor illegale arbeid onder druk gezet heeft, deed een groep van 100 Marokkanen zonder verblijfspapieren eind maart een beroep op mensensmokkelaars om ... terug te keren naar Marokko. Ze betaalden elk 5.400 euro voor de trip, berichtte El Pais, op basis van een rapport van de Europese Commissie. De normale prijs op het traditionele traject, van Marokko naar Spanje, kost doorgaans tussen de 400 en 1.000 euro.
Ondanks alle nieuwe obstakels en dynamiek zijn de fundamentele redenen waarom mensen op de vlucht gaan, zoals vervolging, oorlog of armoede, niet verdwenen. De Turkse minister van Binnenlandse Zaken Suleyman Soylu liet eind maart al weten dat zijn land straks weer de toegang voor migranten naar de EU kan openzetten. ‘Als deze epidemie over is, zouden we niet willen verhinderen dat wie weg wil, weg kan.’
‘Onze mensen blijven binnen zoals in de rest van het land. Sowieso hebben ze meestal weinig sociaal contact buiten de centra’
MIEKE CANDAELE
Woordvoerder Fedasil
‘De mensenrechten dreigen zodanig ondermijnd te worden dat het jaren zou kunnen duren om alles opnieuw op te bouwen’
FILIPPO GRANDI
Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen bij de VN
Filippo Grandi, de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de VN, vreest ondertussen dat inperkingen op de rechten van migranten die gemeengoed werden tijdens de crisis, zoals het ‘disproportioneel gebruik van immigratiedetentie’, niet zullen weggaan. De mensenrechten dreigen volgens Grandi ‘zodanig ondermijnd te worden dat het jaren zou kunnen duren om alles opnieuw op te bouwen.’