De Warmste Week, de extra lange corona-editie

Dat we zonder vrijwilligerswerk niet voldoende mondmaskers hebben, vindt GAEA SCHOETERS problematisch.

De burgerinitiatieven CoronaDenktank en CommunicatiePro’s tegen #COVID19BE hebben de Nationale Naaiactie gelanceerd. De bedoeling is herbruikbare mondmaskers te maken voor iedereen, onder het motto: ‘Ik bescherm jou, jij beschermt mij.’ Hun DIYhandleiding, die al geruime tijd online staat op www.maakjemondmasker.be, is intussen al 1,83 miljoen keer gedownload. Prachtig toch, al dat vrijwilligerswerk. Al die burgersolidariteit. Wel, nee.

Natuurlijk is het een geweldig initiatief. Net als de vele andere burgerinitiatieven die de coronadenktanks de afgelopen weken lanceerden. Voor mondmaskers, maar ook voor armoedebestrijding, voor de voedselbanken, voor de cultuursector. Vrijwilligerswerk is prachtig, ook voor de maatschappelijke betrokkenheid, maar als het plots een noodzaak wordt, omdat er anders geen mondmaskers zijn, dan wordt het problematisch. De aanpak van de coronacrisis begint met de dag meer op een te lang uitgesponnen Warmste Week te lijken, waarbij de overheid haar zorgtaken outsourcet aan onbetaalde vrijwilligers. Omdat ze zelf niet in staat is haar kerntaken te vervullen.

Beschamende powerpoint

Ik zag CommunicatiePro’s vijf weken geleden ontstaan als een hoogprofessionele, goed genetwerkte Facebookgroep, die wilde informeren, faciliteren en handelen. Eerst was de relatie met de overheid wat ongemakkelijk, nadien gingen de denktanks steeds nauwer samenwerken met de bevoegde instanties: de virologen, de nationale crisiscel, de kabinetten … En wat blijkt? Telkens lopen ze ver voor op de overheid. Ze weten meer, anticiperen vroeger, handelen sneller, zetten betere campagnes op. Omdat ze niet gehinderd worden door bureaucratische vertraging, politieke recuperatie, druk van lobbygroepen én een gebrek aan flexibiliteit om met het beschikbare budget aan de slag te gaan. Nog voor de Veiligheidsraad klaar was met de presentatie van zijn beschamende powerpoint, hadden zij al infofilmpjes klaarstaan die uitleggen waarom en hoe je een mondmasker moet gebruiken. Expert approved.

Dat toont een systeemfalen aan: een overheid die in crisissen niet snel en adequaat kan handelen omdat ze zichzelf structureel voor de voeten loopt, is geen goede overheid. Evenmin kan het de bedoeling zijn dat ze keer op keer bespaart op de zachte sectoren, en dat de burger telkens weer het gat toe fietst. Nog wraakroepender wordt het als de burger dat gratis doet, uit liefdadigheid, terwijl de overheid haar belastinggeld alleen inzet om bedrijven te ondersteunen. En er vervolgens geen budget overblijft voor premies voor wie, onvoldoende beschermd, bleef verder werken in de zorgsector. Of achter een winkelkassa. Applaus compenseert niet alles.

Aanfluiting van de goodwill

Dat zoveel mensen bereid zijn zich in te zetten voor burgerinitiatieven (ComPro’s alleen al kan rekenen op 5.000 vrijwilligersuren per week), bewijst dat er een ruim sociaal draagvlak is voor de aanpak van de crisis. En een grote maatschappelijke betrokkenheid. Burgers wel de kastanjes uit het vuur laten halen, maar hen in de maatregelen behandelen alsof ze onwetende en onwillige kleuters zijn, die alleen met strikte controles in de hand gehouden kunnen worden, is een aanfluiting van die goodwill.

Maar vooral: als de burger de crisis sneller en beter weet te managen dan de staat, gratis dan nog, moet die burger daar iets voor terugkrijgen. Wel mogen meewerken, maar niet mogen meedenken, dat klopt niet. Elke staatsvorm steunt op een wederkerigheidsprincipe: wij verkiezen politici en verwachten in ruil diensten. Als we die diensten zelf moeten leveren, omdat de staat dat niet voor elkaar krijgt, moeten we in ruil daarvoor deel mogen uitmaken van het beleid, om de exitstrategie te bepalen, maar ook daarna – bijvoorbeeld in een vorm van burgerdemocratie. Laat het vooral aan de burgers over om uit te zoeken hoe precies: ze zullen ook dat ongetwijfeld beter doen. Omdat ze niet worden aangestuurd door allerlei belangen, maar door het maatschappelijk belang. Door burgerzin.

Als de burger de crisis sneller en beter weet te managen dan de staat, gratis dan nog, moet die burger daar iets voor terugkrijgen