Hoe Finland, de hamsteraar van Europa, zijn voorraadkast op orde hield
Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog heeft Finland, het enige land in de Europese Unie dat voedsel en medisch materiaal oppotte, die strategische voorraden aangesproken. Toch ontsnapt zelfs Helsinki niet aan de grillen van de markt voor medisch mat
Hamsteren: weinig aangewezen voor een individu, maar misschien toch niet zo’n gek idee voor een land. Dat dachten de Finnen toch, toen de Koude Oorlog afliep en buurland Zweden besloot om niet langer zijn nationale strategische voorraden te onderhouden. Finland deed stug door.
Vandaag bevat hun nationale strategische stock onder andere graan voor een jaar, medicijnen, medisch beschermingsmateriaal en energiebronnen voor zes maanden. Ingrediënten voor kunstmest en veevoeder liggen ook klaar.
Het resultaat is dat Finse gezondheidswerkers zich geen al te grote zorgen moesten maken toen covid19 toesloeg. Beschermende maskers en schorten waren schaars en wereldwijd gegeerd. Maar de Finnen openden op 23 maart gewoon hun spreekwoordelijke nationale voorraadkelders. Dat was voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog. ‘Een historische dag’, zei Paivi Sillanaukee van het Ministerie van Sociale Zaken en Gezondheid zodra het Nationaal Agentschap voor Noodvoorraden (HVK in het Fins) in gang schoot. ‘De vrachtwagens zijn vertrokken.’ Vijf Finse universitaire ziekenhuizen kregen een voorraad maskers die ze verder moesten verdelen.
Obscure ambtenaar
Naar aanleiding van de coronacrisis gaf HVK een aantal zeldzame foto’s vrij van hun opslagplaatsen. Het zijn hoge, opvallend ruime gebouwen met netjes gelabelde, dichtgeplakte dozen. Die dozen worden bewaard in meerdere geheime depots. ‘Je weet ook dat ik jou niet zal zeggen hoeveel depots we hebben of waar ze precies gelegen zijn’, zei Jyrki Hakola van HVK tegen een journalist van de krant Helsingin Sanomat. ‘Dat doen we om de veiligheid van de managers en het land niet in gevaar te brengen.’ Wel zeker is dat de depots gedecentraliseerd zijn: verspreid over het hele land dus.
In België werden voorraden mondmaskers ook even aangelegd. Maar zodra de migratiecrisis uitbrak, verdween de urgentie. Zo werd het materiaal slecht bewaard in een gebouw van Defensie en ging het uiteindelijk over zijn vervaldatum (DS 24 maart).
De overheid investeerde niet opnieuw, omdat de bevoegde Federale Overheidsdienst nog geen plan voor rotatie van de stock had.
Maar in Finland hangt het plan niet af van een obscure ambtenaar: er is een heel netwerk mee bezig. ‘Wij hebben een unieke samenwerking tussen de industrie, het middenveld en de publieke sector’, aldus Hakola tegen de Helsingin Sanomat. ‘We zitten samen en overlo
De verklaring voor de Finse obsessie met ‘een plan B’ ligt voorbij de grens – grote buur Rusland
pen op welke serieuze bedreigingen of tekorten de samenleving zich moet voorbereiden. Elke vijf tot zes jaar vernieuwen we de reserves. We doen dit al sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog.’
Concreet overlegt HVK dus met de farmaceutische industrie: die mag niet om het even welk medicijn doorverkopen als de voorraden niet op peil zijn. Al twee jaar geleden gaf Finland aan dat het ‘voor medicijnen niet afhankelijk wil zijn van één leverancier’. Spreiding en risicobeheer staan centraal.
Goud, helium en ahornsiroop
Het Finse systeem doet wat anachronistisch aan in een wereldeconomie die verslaafd is aan ‘just in time’leveringen uit het goedkope buitenland. Nochtans somt HVK op zijn website netjes de voordelen op van nationale voorraden. ‘Die dienen om de bevolking te voorzien in haar levensbehoeften en de industriële productie te kunnen voortzetten. Door veilige aanvoerlijnen functioneert de maatschappij onder alle omstandigheden.’
De grondigheid waarmee Finland voorraden voor zijn burgers aanlegt, in plaats van alleen voor de industrie of defensie, is uniek. Maar wereldwijd gezien staat Finland niet alleen. Landen als de VS en Canada hebben strategische voorraden van onder andere goud, helium en – in Canada – vreemd genoeg, ahornsiroop. Vaak is dat ten bate van een belangrijke sector of is het een manier om overschotten van de markt te houden.
Maar een brede ‘nationale voorraadkast’ heeft nog meer nut dan alleen het economische. Bij een ernstige crisis kan het destabiliserende mattheuseffecten tegengaan. Zo vermijd je dat alleen de rijkste inwoners krijgen waar ze nood aan hebben, en het politieke systeem door afgunst en onrust onder druk komt.
Het is dan ook geen toeval dat het communistische China een grote voorraad varkensvlees – het absolute lievelingsvlees van de Chinezen – op voorraad heeft. Toen Wuhan werd afgesloten van de wereld, kwam dat bevroren varkensvlees alweer goed van pas.
‘Vertrouw Russen niet’
Het Finse systeem kan alleen maar werken, omdat er met HVK een door de jaren geroutineerd agentschap voor instaat. De stem van HVK wordt ook in andere dossiers serieus genomen. Toen in 2018 het agentschap voor Transport het nut van een (dure) spoorlijn doorheen het noordpoolgebied aanprees, mengde HVK zich in de discussie. ‘Die route is niet verantwoord vanuit veiligheidsperspectief’, aldus de dienst tegen de minister. ‘Het spoor loopt te dicht bij de Russische grens en zou in een crisissituatie waarschijnlijk buiten gebruik zijn. We moeten altijd een plan B hebben.’
De verklaring voor de Finse obsessie met ‘een plan B’ ligt dus voorbij de grens. Finland, ooit deel van het Russische rijk, moest altijd rekening houden met zijn grote en expansionistische buur. Het probeerde zich neutraal op te stellen en goede relaties te behouden. Toch vocht het tussen 1939 en 1944 twee oorlogen uit met Rusland, waarbij het ook territorium en tienduizenden burgers verloor.
‘Je kunt er op bezoek gaan, maar vertrouw de Russen nooit’, was de smalltalk die de schrijver dezes hoorde in een Finse sauna vlak voor een trip naar SintPetersburg. Tot op vandaag moet elke Finse man boven de achttien een vorm van legerdienst doen. Allemaal worden ze zich zo bewust van het gevaar van een 1.500 kilometer lange gedeelde grens.
Ook gaat zeker 70 procent van alle Finse import via de Baltische Zee. Dat is een fragiele flessenhals. ‘Als daar iets stropt, zijn we kwetsbaar’, zei Tomi Lounema van HVK onlangs tegen The New York Times.
Toch zit er meer achter de focus op nationale bevoorrading dan een wankele relatie met Rusland. De eerste overheidsplannen voor noodvoorraden ontstonden al in 1926. Het jonge onafhankelijke Finland kwam pas uit een zware burgeroorlog en moest zich van nul heropbouwen. De bevolking was straatarm en kostbaar, want beperkt van omvang. Ze moest veiliggesteld worden te midden van chaos en lange harde winters.
Helse eendjes
Die nationale psyche vertaalde zich in een uitgebreide literatuur rond oorlog en zelfvoorziening. Schrijver Arto Paasilinna, kind van de tegencultuur uit de jaren zeventig, stak er de draak me in zijn gitzwarte satire Helse eendjes (1998). Daarin laat hij Finse misdadigers en ceo’s van grote bedrijven als Nokia dwangarbeid verrichten in een champignonkwekerij en een biologische kruidenboerderij. ‘Zo hebben ze tenminste nut in de bevoorrading’, is de achterliggende inside joke. Terreur, overstromingen, cyberaanvallen … Met zijn voorraden en zelfs ondergrondse verblijfplaatsen voor 600 mensen hoopt Finland het allemaal aan te kunnen.
HVK kon de eerste fase van covid19 dus vlot de baas. Maar een maand later lijkt zelfs het doorgewinterde Finse Agentschap te lijden onder de crisis. Uit een online peiling bij Finse verpleegsters bleek dat 30 procent van hen tekorten aan medisch materiaal signaleerde, aldus agentschap Yle. Ook het aanvullen van de voorraad is nu een probleem. Deze maand nam Tomi Lounema ontslag als hoofd van HVK. Hij had een aanbesteding voor mondmaskers ter waarde van 10 miljoen euro geplaatst bij een veroordeelde realityster annex schoonheidsgoeroe en een zakenman met schimmige kredietbedrijfjes – personages die wel weggelopen lijken uit een Paasilinnaroman. Het materiaal kwam niet toe of bleek van te lage kwaliteit. Finland ziet zich nu genoodzaakt in te tekenen op Europese aanbestedingen.
Nu stemmen opgaan om gewone burgers dagelijks maskers te laten dragen, zijn zelfs de Finse voorraden ontoereikend. ‘Het zal om stoffen maskers moeten gaan, de medische zijn voorbehouden voor zorgverleners’, vindt Markku Tervahauta van het Finse Instituut voor Volksgezondheid. Helaas, zulke textielmaskers zijn niet op voorraad.
Onlangs raakte Finland 10 miljoen euro kwijt aan een aanbesteding voor mondmaskers bij een veroordeelde realitysterschoonheidsgoeroe