WAAROM VROUWEN BETER OPGEWASSEN ZIJN TEGEN CORONA DAN MANNEN
De corona-longziekte doodt meer mannen dan vrouwen. Genetische verschillen tussen de geslachten bieden een verklaring. ‘Het immuunsysteem van vrouwen is superieur.’
BRUSSEL I Vrouwen, of ze nu in China, Italië, de VS of België wonen, worden gemiddeld minder ziek van een infectie met het nieuwe coronavirus dan mannen. Ze overleven die ziekte ook vaker. ‘Op intensieve zorg liggen vooral mannen tussen vijftig en zeventig’, vat Joost Wauters, intensivist bij UZ Leuven, de situatie in ons land en daarbuiten samen.
Hoe dat juist komt, weet voorlopig niemand. Ligt het eraan dat mannen over de hele wereld vaker roken, of gerookt hebben, dan vrouwen? Hun longen zouden daardoor mogelijk kwetsbaarder zijn voor de longontsteking die door het sars-CoV-2-virus wordt uitgelokt. Of komt het doordat mannen vaker dan vrouwen, en al op jongere leeftijd, last hebben van hartziekte, hoge bloeddruk of diabetes? Dat zijn immers kwalen die het verloop van de longziekte covid-19 verergeren.
Daarnaast hoor je tal van alternatieve verklaringen, zegt Isabelle Meyts, kinderarts en immunologe aan UZ Leuven. ‘Dat mannen hun handen minder vaak wassen dan vrouwen, bijvoorbeeld.’ Bovendien raken rokers, terwijl ze aan het roken zijn, geregeld hun lippen aan – als er virus op hun vingers zit, vergroot dat hun besmettingskans.
Maar een hypothese die Meyts bijzonder waarschijnlijk lijkt, is dat het afweersysteem bij vrouwen beter zou werken dan bij mannen. De talloze immuuncellen en eiwitten die van die afweer deel uitmaken, functioneren bij de twee geslachten immers niet helemaal hetzelfde. Er zijn biologische verschillen, aangestuurd door de genen en versterkt door geslachtshormonen. Ze geven vrouwen een voorsprong in de strijd tegen het virus, en beschermen hen tegen de dodelijkste complicaties van de ziekte.
‘Dat begint al in de neus en de keel, de poort waarlangs het virus het lichaam binnendringt’, zegt Meyts. ‘Vrouwen slaan zo’n virusaanval doorgaans beter af dan mannen, omdat ze hun afweer sneller paraat hebben. Daardoor raken ze minder snel geïnfecteerd dan mannen.’
Ook bij andere virussen
Bovendien liggen veel van de genen die de immuunafweer regelen, op het X-chromosoom. Daarvan hebben vrouwen in elke cel twee exemplaren ter beschikking, tegen maar één voor mannen. Het levert vrouwen mogelijk een dubbele dosis genen op voor onder meer de aanmaak van interferonen, veronderstellen wetenschappers. Dat zijn boodschapperstoffen die het immuunsysteem tot actie aansporen.
Met meer interferonen kunnen vrouwen een effectievere afweer optuigen tegen binnendringende virussen. Dat het vrouwelijke hormoon oestrogeen de sowieso snellere vrouwelijke immuunafweer tegen een virusaanval nog ver
Het is nog veel te vroeg om te zeggen of bijvoorbeeld Italianen genetisch kwetsbaarder zijn voor een covidinfectie dan andere Europeanen
‘Vrouwen hebben hun afweer sneller paraat. Daardoor raken ze minder snel geïnfecteerd dan mannen’
ISABELLE MEYTS
Kinderarts en immunologe UZ Leuven
sterkt, zet vrouwen nog meer op voorsprong. Niet alleen tegen het sars-CoV-2-virus overigens. Ook bij eerdere pandemieën, met an- dere virussen, bleken vrouwen be- ter gewapend tegen infectie dan mannen.
Maar zijn er ook genen die pa- tiënten kwetsbaarder maken voor een covid-infectie – of daartegen bescherming bieden, ongeacht hun geslacht? Meteen bij het be- gin van de Belgische covid-epide- mie begon het team van Isabelle Meyts, in tandem met dat van Joost Wauters, aan een onderzoek om dat uit te helpen klaren. Bij covid-patiënten die in het UZ Leu- ven worden opgenomen en daar- voor toestemming verlenen, ver- zamelen de wetenschappers gene- tische stalen, in de hoop daaruit te leren of sommige mensen ja of nee genetisch voorbestemd zijn om zieker te worden dan anderen.
Kwetsbaar voor griep
Want behalve de genen van het immuunsysteem zijn er nog meer genen die mogelijk bijdragen aan een zwaarder, of milder, verloop. Die voor de aanmaak van de ACE2-receptor bijvoorbeeld, een ‘ach- terpoortje’ op cellen van het neus- en keelslijmvlies waarlangs het coronavirus zich toegang tot het lichaam verschaft. Variaties in de bouw van deze receptor zouden het voor het virus makkelijker of moeilijker kunnen maken om zich naar binnen te werken. (Ook de genen voor de aanmaak van deze receptor liggen overigens op het X-chromosoom.)
De onderzoekers willen in kaart brengen of, en waar, er codeerverschillen zitten in het DNA van patiënten die met covid19 aan de beademing terechtkomen, en diegenen die een milder verloop van de ziekte kennen. Eerder zijn voor andere virusziekten zulke verschillen aangetoond. Sommige mensen zijn genetisch bijvoorbeeld erg kwetsbaar voor griep. Bij anderen veroorzaakt een herpesinfectie makkelijk een hersenvliesontsteking.
Omgekeerd zijn er mensen die immuun zijn tegen een besmetting met het aidsvirus, door een zeldzaam ‘defect’ in hun genen. Meyts: ‘We willen uitzoeken of er misschien ook zulke zeldzame gendefecten bestaan die mensen extra kwetsbaar maken voor een infectie met het nieuwe coronavirus – of hen ertegen beschermen.’
Om statistisch voldoende gewicht in de schaal te werpen, worden de Leuvense gegevens toegevoegd aan het Host Genetics Initiative. Dat internationale project bundelt DNA-gegevens van patiënten in zwaar door covid getroffen landen, zegt Joost Wauters. Daarnaast openen ook DNAbanken als de Britse Biobank, het IJslandse DeCode en het Amerikaanse 23andMe hun archieven voor dergelijk covid-onderzoek. In deze banken liggen de genetische profielen opgeslagen van miljoenen mensen. De banken zullen deze mensen oproepen om aan te geven of ze een covid-infectie hebben doorgemaakt en zo ja, hoe ernstig die verliep. Onderzoekers hopen in de profielen typerende DNA-varianten te vinden die gelinkt zijn met een mild of een ernstig verloop van de ziekte.
Bloedgroep O
‘Hoe zwaar een verschillende genetische achtergrond daarbij doorweegt, is een open vraag’, zegt Isabelle Meyts. Het is dan ook nog veel te vroeg om te zeggen of bijvoorbeeld Italianen genetisch kwetsbaarder zijn voor een covidinfectie dan andere Europeanen. Die verklaring werd geopperd voor de (aanvankelijk) hoge sterfte op Italiaanse intensieve-zorgafdelingen, en voor het grote aantal ziekenhuisopnames in de Limburgse mijnstreek (waar veel ingezetenen Italiaanse roots hebben).
Hetzelfde voorbehoud geldt voor de vanuit China geopperde veronderstelling dat mensen met bloedgroep O beter beschermd zouden zijn tegen het virus dan mensen met andere bloedgroepen. ‘Het is geen oninteressante denkpiste’, meent Meyts. ‘Tussen de immuunafweer tegen parasitaire infecties en bepaalde bloedgroep-subtypes zijn eerder al verbanden vastgesteld. Maar wat covid betreft, is dit is iets wat voorlopig nog helemaal niet goed is uitgezocht.’