De revival van het collectief
Natuurlijk moet er een parlementaire onderzoekscommissie over de woonzorgcentra komen. De sterftecijfers waren er zo dramatisch hoog en de getuigenissen van een overbevraagd en onvoldoende beschermd personeel zo alarmerend dat er een sterk vermoeden van structureel falen rijst. Was de greep van de commercie te groot en was de Vlaamse overheid te laks bij de regulering en te zuinig bij de betoelaging? Waarschijnlijk. Wordt zo’n onderzoek voor sommige investeerders, bedrijven en politici een pijnlijk en ontluisterend verhaal? Zou kunnen. Het is een reden te meer om die commissie vlug van start te laten gaan. Voor een welvarend land dat zich graag warm en beschaafd noemt, is het een ondraaglijke gedachte dat het zijn ouderen, wegens te dure zorg, dumpt en laat verkommeren. De integriteit van de hele samenleving is in het geding.
Ooit was er een Britse politica die met een zeldzaam aplomb verklaarde: ‘There is no such thing as a society. There are individual
men and women and there are families.’ Zeker, Margaret Thatcher was tot in de toppen van haar vingers en de diepste hoeken van haar sacoche conservatief, maar haar inspiratie haalde ze bij de stamvaders van het liberalisme. Daar vond ze de mosterd om het overwicht van het individu te decreteren en de samenleving als een fictie weg te zetten.
Dat denken was decennialang mainstream in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Het inspireerde ook Vlaamse politici. Uiteraard liberalen, maar evengoed conservatieve nationalisten, die voortdurend herhaalden dat er veel geld in de sociale zekerheid en de gezondheidszorg was te rapen. Uitgerekend dat individualisme wordt door de coronacrisis geproblematiseerd en noopt de liberale en conservatieve gedachte en actie tot een grondige bezinning, misschien zelfs een strategische terugtocht. Als deze crisis al iets duidelijk maakte, is het wel dat het collectief en de hele samenleving er zeer toe doen. Pas als het voortbestaan van de groep is gewaarborgd, krijgt het individu ruimte en uitzicht op een normaal leven.
De wetenschappers – het doet er niet toe of ze viroloog of epidemioloog zijn, Marc Van Ranst, Steven Van Gucht of Anthony Fauci heten – kijken met een aparte blik en eigen referentiepunten naar het leven van de menselijke soort. Eerst komt het collectief. Om het virus bij zijn nekvel te pakken en vervolgens te neutraliseren, moet de hele samenleving op de radar van de wetenschapper verschijnen. Om het geheel te overzien, opereert hij in een wolk van cijfers, tabellen, statistieken en modellen.
Pas als de viroloog een grafiek en een curve op zijn scherm ziet verschijnen, heeft hij vaste grond en durft hij de politiek de grote middelen en maatregelen aan te bevelen. Dat de individuele vrijheden er behoorlijk door geschoffeerd worden? Jammer maar helaas, want het algemeen belang, in casu de volksgezondheid, heeft voorrang. Zoveel ‘biomacht’, die zich gemakkelijk op het ‘er is geen alternatief ’ kan beroepen, is niet onschuldig. Ze verontrust, is bedreigend en kan alleen in extreme crisistijd getolereerd worden, zo niet belanden de democratie en onze vrijheden in geen tijd op ‘intensive care’ en wordt de permanente uitzonderingstoestand het nieuwe normaal.
Precies om die reden is het nodig om onze sanitaire verdedigingsgordel duurzaam te versterken. Maar eerst moeten we de fouten en zwakheden die bij de passage van het coronavirus aan het licht kwamen, helder afbakenen. Het blijft verbazen – nee, ergeren – dat er nog altijd geen sluitende, wetenschappelijke uitleg voor de dramatisch hoge oversterfte in België is. Hebben we te laat gereageerd, te veel carnaval gevierd, zitten we met een systeemfout of heeft het allemaal met de woonzorgcentra te maken? We weten niet waarom we zo kwetsbaar waren en dat hypothekeert onze toekomst.
Voor volksgezondheid begint een nieuw tijdperk: we moeten de hele constructie doorlichten en verstevigen, de woonzorgcentra uit de sfeer van het winstbejag halen en de gratis dienstverlening voor de meest kwetsbaren versterken. Straffe aanbevelingen over voldoende mondkapjes en degelijke beschermkledij zullen niet volstaan. Essentieel is dat we de zorg en bij uitbreiding de vitale beroepen, die het land tijdens de crisis overeind hielden, herwaarderen. Niet de bankiers of de marketeers namen de meeste risico’s, wel de beroepen waarop de laatste jaren fors bezuinigd is en die nooit op een bonus worden getrakteerd. Toen het er echt op aankwam, hielden zij de boel recht. Dat verdient meer dan een wit laken en een beklijvend ‘Bella ciao’ vanop het balkon.
Omdat ze het collectief versterkt, heeft iedereen belang bij een veerkrachtige gezondheidszorg waar ook de sociaal zwakkeren, inclusief mensen zonder papieren, terechtkunnen. Landen die in het zog van de neoliberale hype hun gezondheidszorg grotendeels privatiseerden en de sociale zekerheid uitholden, betalen daar nu het gelag voor. Correctie, vooral de meest kwetsbare bevolkingsgroepen draaien ervoor op. Net zoals tsunami’s en natuurrampen hebben virussen de onhebbelijke gewoonte om vooral de zwakkeren te viseren. Dat het coronavirus een nekvel heeft, wisten we al, dat het ook een laf virus is en zich bij voorkeur in de zwakste schakels van de samenleving vastbijt, is meer dan een vervelende vaststelling. Het is een aansporing om ook die andere curve af te toppen, die van de ongelijkheid.
Landen die in het zog van de neoliberale hype hun gezondheidszorg grotendeels privatiseerden en de sociale zekerheid uitholden, betalen daar nu het gelag voor