‘Impeachment van Bolsonaro is een illusie’
Tijdens de dictatuur ging Fernando Cardoso zelf in ballingschap. Nu vertrouwt hij de militairen meer dan president Jair Bolsonaro. ‘We zijn het noorden kwijt.’
Toen de populaire minister van Justitie Sérgio Mo ro een dikke week geleden opstapte, ging een tweet viraal: ‘Dit is de meest waanzinnige dag in de Braziliaanse politiek sinds … gisteren’. Het dagboek van de laatste week in het grootste land van LatijnsAmeri ka leest als een politieke thriller. President Jair Messias Bolsonaro is almaar meer aangeschoten wild. Het gerecht zit achter hem aan, ideologische vrienden laten hem vallen. Ondertussen blijft hij covid19 weglachen of nog vaker: weghoesten. De geruchten dat hij besmet is, zijn hardnekkig. Het helpt niet dat hij weigert om de resultaten van zijn coronatests vrij te geven. Zijn reactie op het aantal Braziliaanse doden dat vorige week piekte? ‘En wat dan nog? Wat wil je dat ik doe? Mijn naam is dan wel Messias, ik kan geen wonderen verrichten’. De krant Estado de Minas drukte de woorden af op een gitzwarte voorpagina, mét Braziliaanse vlag erbij.
Zelfs Fernando Henrique Cardoso (88) kan zich nog moeilijk inhouden. De professor, die het land van 1995 tot 2002 leidde, is de enige verkozen Braziliaanse president sinds het einde van de militaire dictatuur die niet afgezet werd, in de cel belandde of stierf nog voor hij ingezworen werd. Vorig jaar verscheen het vierde en laatste deel van zijn memoires, alweer een kanjer van 992 bladzijden. ‘FHC’, zoals de Brazilianen hem noemen, geldt als een stem van rust en reflectie in het land. Maar toen Moro opstapte, greep hij naar Twitter. ‘Het is tijd om te spreken. De president graaft zijn graf. Hij zou beter zelf opstappen, voor hij ertoe gedwongen wordt.’
Cardoso zegt het zacht aan de telefoon vanuit ‘zijn kot’ in São Paulo: ‘Ik ben zelf president geweest, ik weet hoe moeilijk het is. Maar we staan niet alleen oog in oog met een virus en een economische recessie. Dit is ook een politieke crisis. Brazilië is een land waarin de president de marsrichting hoort aan te geven, nu lijken we het noorden kwijt. De angst is overal. In een crisis moet een president hoop geven. Bolsonaro gelooft niet in de we tenschap, hij blijft in fantasie geloven, dat is gevaarlijk.’
Ondanks die dolle rit blijft 30 procent van de Brazilianen hem steunen. Dat verbaast Cardoso niet. ‘Bolsonaro kon alleen aan de macht komen door de polarisering van de Braziliaanse politiek. Hij won met een negatieve campagne, was tegen alles en iedereen. Wat je nu ziet, is de weerspiegeling van die polarisering. Het maakt niet uit wat hij zegt.’
‘Leger wil geen coup’
Dat almaar meer parlements leden verzoeken tot afzetting in dienen? ‘Impeachment is een illusie. De voorwaarden zijn niet vervuld. Het is niet voldoende dat een president wetten breekt. Het volk moet ook op straat komen en dat gebeurt nu niet. Bovendien zou het de politiek in volle crisis volledig verlammen, het is sowieso een dure zaak voor een land. We hebben het al twee keer meegemaakt.’
De ironie wil dat de Brazilianen die boos zijn, niet op straat komen omdat ze in tegenstelling tot de president wel geloven dat het beter is om in hun kot te blijven. Zo wordt er in volle coronacrisis in een democratisch land alleen betoogd door de aanhangers van de president zelf. Het dieptepunt was de betoging tegen de instellingen en voor een militaire coup twee weken geleden. Bolsonaro liep er zelf in mee.
Cardoso: ‘Ik geloof niet dat de president een coup wil. Hij heeft gewoon geen idee. Het is niet meteen een man met een verfijnd verstand.’ Waarom hij de eer aan zichzelf zou laten, zoals de oudpresident hem aanraadde? ‘Iemand moet hem overtuigen, ik weet niet wie, de militairen misschien? Ze zijn een democratische macht geworden, ze willen geen coup.’
Voor Cardoso zijn de militairen vandaag meer te vertrouwen dan de president zelf. ‘Ja, het leger houdt zich wel aan de grondwet.’ Uit de mond van een balling tijdens de militaire dic
tatuur klinkt dat haast niet te geloven.
Als Bolsonaro zou opstappen, komt er sowieso een militair aan de macht. De vicepresident, Hamilton Mourão, is een oudgeneraal. Iemand met wie Bolso naro, zelf een oudmilitair, al vaker botste. Ook binnen het le ger kalft zijn steun af. Mourão grijnsde na het ontslag van Moro. ‘Alles is onder controle, we weten alleen niet onder wiens controle.’
In die chaos voorspelt het IMF dat de Braziliaanse economie in 2020 met 5,3 procent zal krimpen, in een eeuw tijd was die dip nooit dieper. Samen met andere LatijnsAmerikaanse oudpresidenten riep Cardoso de wereld recent op om het continent niet te vergeten. Rijke landen zijn in staat zelf reddingen op poten te zetten, de allerarmsten kunnen wellicht rekenen op schuldkwijtscheldingen. Maar wat met de LatijnsAmerikaanse groeilanden, waar de coronacrisis 29 miljoen mensen in armoede dreigt te duwen. ‘Globalisering is geen ideologie, het is een gegeven’, waarschuwt de Braziliaanse politieke tenor. Net nu solidariteit cruciaal is, plooien landen terug op zichzelf. ‘Voor Brazilië is de America first van Trump een ramp.’
‘Het virus kwam hier met het vliegtuig aan. De crisis werd door de rijken binnengebracht, maar het zijn de armen die het grootste slachtoffer zullen worden. Voor mij is het makkelijk, maar hoe kan je hen vragen om in hun kot te blijven als ze daar op elkaar gepakt zitten? We hebben niks om ons te verdedigen, thuisblijven is het enige wat we kunnen doen, maar net voor de armen is het onmogelijk.’
‘In een crisis moet een president hoop geven. Bolsonaro gelooft niet in de wetenschap, hij blijft in fantasie geloven, dat is gevaarlijk’