ZIEKTE VERANDERT DE ZEDEN

In welke mate verandert de coronapandemie de sociale zeden? Ik had afgelopen week meerdere gesprekken over het thema ‘de wereld na covid19’. Mijn eerste reactie is altijd: ‘Waarom zeg je “na”? Waarom niet “met”?’

Er bestaat ongetwijfeld een optimistisch scenario waarin tegen de tweede helft van 2021 een vaccin tegen het coronavirus beschikbaar is, waarin er doorbraken komen in de zoektocht naar behandelingen voor covid19, en waarin het sociale leven herbegint, zonder dat er een tweede golf van de pandemie komt. Dat is allemaal mogelijk en te hopen, maar het is lang niet zeker.

Daarom moeten we toch even nadenken over het minder leuke scenario, waarin we met corona moeten leven – in het beste geval zoals we met de griep leven, in het slechtste geval zoals we langzaam en pijnlijk met aids hebben leren leven.

Zo zijn we aanbeland in 1981, het jaar waarin het blad New York Native het eerste artikel publiceerde over homomannen die met een vreemde nieuwe ziekte op intensieve zorg belandden. (De kop was: ‘Geruchten over ziekte grotendeels ongegrond.’) Het zou nog meer dan een jaar duren voor die vreemde ziekte de naam aids (acquired immune deficiency syndrome) kreeg.

Tijd voor een gedachteexperiment. Stel u voor dat covid19, dat voorlopig veel minder slachtoffers heeft gemaakt dan aids, dezelfde impact heeft op het sociale leven als aids op het seksuele? Dan krijgen we een heel andere wereld, op een meer zichtbare manier (want veranderingen in het seksuele gedrag vinden meestal achter gesloten deuren plaats).

Stel u een wereld voor waarin we het normaal vinden om op het openbaar vervoer en op kantoor een masker te dragen; een wereld waarin we naar elkaar wuiven in plaats van elkaar te omhelzen of de hand te schudden; een wereld waarin grootouders hun kleinkinderen alleen via Facetime zien; een wereld waarin in het openbaar hoesten of niezen even onbeleefd is als een wind laten; een wereld waarin we zelden vliegen of op restaurant gaan; een wereld zonder theaters of bioscopen (afgezien van enkele ouderwetse driveins); en een wereld die in stille, lege stadions voetbalt.

Ik ben niet de eerste die opmerkt dat we lessen kunnen trekken uit de laatste echt dodelijke viruspandemie. Vorige maand verscheen in The New York Times een artikel met de vraag ‘Zijn mondmaskers de nieuwe condooms?’

Maar de les van aids is niet echt dat ‘alles anders is geworden’. Het opvallendste aan de aidsepidemie is dat die nieuwe dodelijke ziekte, verspreid door seks, het delen van naalden en bloedtransfusies, het gedrag maar deels veranderde. Tegen 1998 meldde maar 19 procent van de volwassenen in de VS een aanpassing van hun seksuele gedrag als reactie op de aidsdreiging.

De ontwikkeling van antiretrovirale geneesmiddelen die beletten dat hivdragers aids ontwikkelen, heeft de angstfactor enigszins doen afnemen. Toch had je kunnen verwachten dat er wat meer angst zou blijven bestaan. Een onderzoek uit 2017 toonde aan dat minder dan de helft van de mannen met risico tijdens hun laatste seksuele contact een condoom had gebruikt. Volgens een recente Britse studie kan alleen een doorlopende publieke en individuele voorlichtingscampagne homomannen ertoe aanzetten condooms te gebruiken. En in Afrika zijn de campagnes met de nadruk op onthouding, trouw en condooms geen groot succes.

Jawel, het seksuele gedrag is veranderd. Volgens de psychologe Jean Twenge hebben millennials gemiddeld minder sekspartners dan de vorige generaties. Een andere studie in de VS kwam tot het besluit dat ‘de promiscuïteit haar moderne piek bereikt heeft bij in de jaren 1950 geboren mannen’. En laten we de onvolprezen Britse nationale peiling naar de seksuele attitudes en gewoonten niet vergeten, waarvan de recentste versie een opvallende daling van de frequentie van seks in GrootBrittannië aan het licht bracht. Maar weinig of geen van die veranderingen kunnen aan aids worden toegeschreven. De terugkeer van ‘No sex, please, we’re British’ geldt vooral voor de getrouwde of samenwonende stellen en is, volgens de definitieve analyse in het British Medical Journal, waarschijnlijk het gevolg van ‘de opkomst van de iPhone in 2007 en de wereldwijde recessie van 2008’.

Sociale zeden veranderen meer dan je denkt. Maar zelfs in tijden van een dodelijke ziekte veranderen ze ook minder dan je zou verwachten.

De les van aids is niet echt dat ‘alles anders is geworden’. Je zou toch verwacht hebben dat er wat meer angst was blijven bestaan