Wie is de grootste bedreiging: Trump of China?

Mike Pompeo heeft een punt als hij oproept tot internationale solidariteit tegen China. Maar ze halen die zelf onderuit met hun America First-beleid en voorliefde voor dictators, onder wie Xi Jinping.

Mike Pompeo, de Amerikaanse buitenlandminister, bleef nog beleefd tijdens zijn speech vorige maand in de presidentiële bibliotheek van Richard Nixon. Maar volgens Pompeo was Nixons opening naar de Volksrepubliek in de hoop dat de maoïstische dictatuur, internationaal omarmd, meer vrijheid zou nastreven in eigen land en meer samenwerking daarbuiten, faliekant mislukt.

In feite was het Nixon nooit te doen geweest om China te democratiseren – hij had Mao’s hulp nodig om de Vietnamoorlog te beëindigen en druk te zetten op de Sovjet-Unie. Maar Pompeo had zijn lijst met aanklachten klaar. Zo beweerde hij dat China vandaag minder vrij is dan het in de jaren 1980 was. Het steelt westerse industriegeheimen, stuurt overheidsagenten uit die zich voordoen als studenten, snoert alle kritiek de mond, sluit etnische minderheden en dissidenten op in concentratiekampen, chanteert landen om Chinese technologie te kopen waarmee ze de VS bespioneren, en zo verder. ‘De vrije wereld moet triomferen over de nieuwe tirannie’, toeterde Pompeo. ‘Wij, de naties die de vrijheid in het vaandel dragen, moeten China aanzetten tot verandering …’

Zou het kunnen zijn dat hij gelijk had? Staat de regering van de Amerikaanse president Donald Trump, althans wat China betreft, aan de juiste kant van de geschiedenis? Vormt China een existentiële bedreiging voor de ‘vrije wereld’?

Mocht het inderdaad zo zijn, dan blinkt de Trump-regering alvast uit in hypocriet gedrag. Trump zelf heeft de Chinese president Xi Jinping meermaals zijn goede vriend genoemd en weigert stelselmatig om kritiek te geven wanneer hij de mensenrechten negeert, politieke gevangenen arresteert of de rechtsstaat in Hongkong ondermijnt.

Maar de hypocrisie van Trump betekent niet noodzakelijk dat Pompeo de bal misslaat over China. Want hij heeft zeker een punt. In eigen land houdt de Communistische Partij van China (CPC) een dictatuur in stand en tegenover buitenlandse democratieen stelt ze zich vaak vijandig op.

Koud-warme oorlog

Maar hoe weerzinwekkend het binnenlands beleid van China ook mag zijn, er zit natuurlijk een grens aan wat de ‘vrije wereld’ daaraan kan doen. China is te machtig, de economische belangen zijn te groot en iedereen is ervoor beducht om van een koude oorlog een brandhaard te maken. Enkel de Chinese bevolking kan het machtsmonopolie van de CPC doorbreken. Een regimewissel afdwingen van buitenaf zou gekkenwerk zijn.

Wat niet wil zeggen dat we China vrij spel moeten geven wanneer het zich mengt in de huishouding van minder repressieve landen. Zo wordt het recht op vrije meningsuiting, een van de pijlers van de democratische samenleving, geschaad onder de aanhoudende Chinese druk.

Vooral kwetsbaar zijn de westerse instellingen die afhangen van Chinees geld of van de Chinese markt. Uitgeverijen en universiteiten worden gedwongen om boeken en studies in te trekken waar de Chinese overheid aanstoot aan neemt. Hollywoodfilms vermijden kwesties die gevoelig liggen in China. De EU heeft al rapporten gecensureerd die kritisch zijn voor China.

China’s enorme rijkdom betekent dat het zich kan permitteren om andere landen technologie op te dringen, tegen hun eigen veiligheidsbelangen in. Uniek is dat niet. Alle grootmachten wenden hun invloed aan om anderen in het gelid te dwingen. De VS deden het tijdens de Koude Oorlog, en doen het soms nog, ten nadele van de democratische vrijheid van anderen. Maar doorgaans zijn de VS niet ideologisch gekant tegen die vrijheden, zoals Chinese leiders dat zijn.

Erger dan hypocrisie

De vraag is: wat kun je eraan doen? Hoe verdedig je wat nog rest van de vrije wereld tegen de intimiderende strategieën van een vermogende, machtige dictatuur? Pompeo heeft gelijk wanneer hij het belang van solidariteit onderstreept. Gemeenschappelijke belangen vrijwaar je het best door internationale organisaties te installeren die collectieve regels waarborgen en opleggen. Daarvoor zijn de Verenigde Naties in het leven geroepen, de Wereldhandelsorganisatie (WTO), de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en de Europese Unie.

Deze instellingen hebben hun gebreken. En de hoop dat alleen al door lid te worden dictaturen hun regime zullen verzachten, is vaak misplaatst. China heeft zijn lidmaatschap van de WTO misbruikt om de regels in zijn eigen voordeel om te buigen. Ook de WHO heeft zich te makkelijk geplooid naar de eisen van China. En de Mensenrechtenraad van de VN ondergraaft zijn eigen missie door enkele zeer onverkwikkelijke regimes op te nemen als lid.

Maar dat is geen reden om die instellingen op te geven of te negeren. De solidariteit waarvan Pompeo zegt dat de vrije wereld afhangt wordt juist ondermijnd door het America Firstbeleid van Trump en zijn voorliefde voor dictators.

Dat is nog veel erger dan hypocrisie. Het is een rechtstreekse bedreiging voor democratieën in het oosten en het westen. Trumps snoeverige unilateralisme, zijn minachting voor democratisch verkozen leiders en de terugtrekking van de VS uit internationale instellingen zijn minstens even schadelijk voor de vrijheid als de Chinese intimidatie.

Team van malloten

De vrijheid van meningsuiting en andere democratische rechten beschermen tegen Chinese inmenging, hoeft niet te betekenen dat je de banden met het land doorknipt, laat staan zijn burgers beledigt. Dat het agressieve nationalisme van China nu stoelt op meer dan een eeuw van bloedige invasies is geen excuus, maar maakt de lichtgeraaktheid van China wel begrijpelijker. Ook

Schimpscheuten als ‘Kung flu’ en studenten spionnen noemen, het beledigt ook de vele Chinezen die nog altijd opkijken naar het Vrije Westen

de vele Chinezen die nog altijd hoop putten uit samenlevingen die vrijer zijn dan de hunne, voelen zich gekwetst door schimpscheuten als ‘Kung flu’ en gratuite beschuldigingen dat alle overzeese studenten spionnen zijn. Het nationaliteitsgevoel van de modale Chinees provoceren is de slechtst mogelijke manier om het gedrag van zijn leiders te temperen.

Het is al moeilijk genoeg om sympathie te hebben voor Trump en Pompeo. Nog lastiger is het om warm te lopen voor de Global Times, een van de heftigste Chinese propagandakanalen. Na de speech van Pompeo vorige maand, tweette de hoofdredacteur Hu Xijin: ‘Ik verzoek het Amerikaanse volk met aandrang opnieuw voor Trump te kiezen, en zijn team van malloten als Pompeo. Ze zijn een bijzondere aanwinst die de Chinese solidariteit en samenhang helpen versterken.’

Hij zit er niet ver naast.