Hopelijk is het lef van de Wit-Russen aanstekelijk
Ria Laenen vindt dat de Europese Unie een voorbeeld kan nemen aan de moedige onderdanen van autocraat Loekasjenko.
De officiële resultaten van de presidentsverkiezingen in Wit-Rusland liggen helemaal in lijn met hoe het er niet alleen in Wit-Rusland maar ook in een aantal andere voormalige Sovjetrepublieken al een tijdlang aan toegaat: de verkiezingen zijn een verplicht nummer, een façade om de illusie te wekken dat de autocraat van dienst op een democratisch legitieme manier aan de macht kan blijven. Het hele electorale proces, gaande van hoe de manier waarop kandidaten zich moeten registreren tot manipulatie en fraude van de stembusgang op de kiesdag, zijn alleen maar op dat doel gericht.
Dat de officiële resultaten 80,23 procent van de stemmen toeschrijven aan Loekasjenko is dus niet verrassend. Svetlana Tichanovskaja, de belangrijkste tegenkandidaat die in een mum van tijd uitgroeide tot de leidersfiguur van de oppositie, haalde volgens de kiescommissie nog geen 10 procent van de stemmen. Opnieuw, vergeleken met wat in Azerbeidzjan, Kazachstan of Rusland al enkele tientallen jaren gebeurt, niet verrassend.
Wodka tegen covid-19
Wel opmerkelijk is dat een aanzienlijk deel van de Wit-Russische bevolking deze gang van zaken niet langer duldt. De manier waarop Loekasjenko in de hem typerende laconieke stijl covid19 probeerde weg te lachen als een ingebeeld virus dat je kunt verslaan met een paar glazen wodka of een partij ijshockey, is hem zuur opgebroken. Wellicht had hij gehoopt dat dit hem populairder zou maken, maar meer en meer Wit-Russen begonnen hun ongenoegen te uiten over hoe de arrogante en nonchalante houding van de president geen enkele bijdrage leverde aan de economisch al precaire situatie, of aan de kwaliteit van de publieke gezondheidszorg, waar net als in zowat alle andere sectoren van het openbare leven corruptie endemisch is.
Het ongenoegen vertaalde zich tijdens de kiescampagne in een verrassend politiek activisme, ongezien in Wit-Rusland sinds het einde van de Sovjet-Unie. Vooral jongeren toonden zich vindingrijk en onbevreesd. De vertrouwde recepten waarop het regime al zo lang teert – de oppositie afschilderen als een product van buitenlandse inmenging en een bedreiging van de stabiliteit, hardhandig optreden met talloze arrestaties, ook van tegenkandidaten – lijken niet meer te werken. Tichanovskaja had het in haar speech waarin ze zich niet neerlegde bij de resultaten over de overwinning op de angst en op de apathie.
Het valt te vrezen dat Loekasjenko opnieuw genadeloos repressief zal optreden in een poging de oppositie volledig monddood te maken. De eerste tekenen in die richting manifesteerden zich al. Er zijn tegelijkertijd ook indicaties dat de burgerprotesten niet meteen zullen afnemen omdat de honger naar verandering groot is.
In de armen van Poetin
Sinds 2009 kent de Europese Unie een beleidsprogramma met ‘oostelijke parterschapslanden’, onder meer ook met Wit-Rusland. Het is de ambitie van dat programma om de normen en waarden waarop de Europese Unie is gebaseerd uit te dragen naar die landen. Met landen zoals Georgië, Moldavië en Oekraïne werd onderhandeld over associatieverdragen gekoppeld aan verregaande vrijhandelsovereenkomsten. WitRusland toonde zich een stugge onderhandelingspartner, die duidelijk meer in de Russische invloedssfeer zat. Dat is nog altijd het geval, maar Brussel is er recent wel in geslaagd een fragiele dialoog met het Wit-Russische regime op te bouwen.
Als Europa geloofwaardig wil zijn als geopolitieke actor dan moet WitRusland een topprioriteit op de Europese agenda zijn. Maar de realiteit is wellicht dat Wit-Rusland ergens onderaan de agenda bengelt, zeker nu de economische mokerslag van covid-19 en de situatie in Libanon de aandacht opeisen. Zo gaat het helaas telkens weer. Er zijn altijd urgentere items en het blijft maar al te vaak bij een retorische veroordeling van de gebeurtenissen. Er lopen slechts een heel beperkt aantal sancties tegen Wit-Rusland.
Het valt te vrezen dat Loekasjenko opnieuw genadeloos repressief zal optreden om de oppositie volledig monddood te maken
Er is natuurlijk ook de geopolitieke realiteit waarover het discours van het Europese oostelijke partnerschapsprogramma te lang heeft gezwegen. Zelfs na de introspectie waaraan het programma werd onderworpen na de gebeurtenissen in Oekraïne is dat niet wezenlijk veranderd. Die realiteit is dat Wit-Rusland deel uitmaakt van het getouwtrek tussen Rusland en de Europese Unie. Wellicht leeft in Brussel de vrees dat als men nu Loekasjenko bruuskeert door bijvoorbeeld de sancties aanzienlijk uit te breiden, dat hij dan nog meer in de armen van Poetin wordt gedreven. Zo zou uiteindelijk het Kremlin als grote winnaar uit de bus komen.
Maar als het Europa menens is met die democratische normen en waarden in de oostelijke partnerschapslanden, dan moet Brussel het aandurven om meer te doen dan alleen verklaringen de wereld in te sturen en moet het ook daadwerkelijke ‘steun leveren aan de burgermaatschappij en aan de slachtoffers van repressie’, zoals het letterlijk op de website van de Europese Raad staat. De Wit-Russische bevolking heeft de voorbije maanden, weken en dagen al veel lef getoond, hopelijk doet Europa nu hetzelfde.