Rusland wil in Minsk geen tweede Maidan
Het is opvallend hoe kritisch de Russische staatsmedia berichten over de wijze waarop de Wit-Russische president de opstand in zijn land te lijf gaat. Wil Poetin ook een regimewissel?
De Wit-Russische president waarschuwt zijn bevolking. ‘Er komen hier geen Maidanrevoluties, hoe graag sommigen dat ook zouden willen.’ Aleksandr Loekasjenko zet alle ordediensten in om te vermijden dat de opstanden, die na de dubieuze verkiezingen van vorig weekend zijn uitgebroken, zijn regime ten val zouden brengen. In de winter van 2013-2014 bivakkeerden manifestanten maandenlang op het Maidanplein in de Oekraïense hoofdstad Kiev, nadat hun president Viktor Janoekovitsj had beslist om een EU-associatieakkoord niet te ondertekenen, maar om met Rusland samen te werken. De bezetting leidde ertoe dat Janoekovitsj naar Rusland vluchtte. Sindsdien staat Maidan voor autoritaire leiders gelijk met gevaarlijke volksopstanden die een regime ten val kunnen brengen. Maidan is dé nachtmerrie van Loekasjenko en van Poetin.
Daarom is het vreemd dat de Russische Engelstalige staatszender RT veel aandacht aan de opstand in Wit-Rusland besteedt. Betogers komen uitgebreid aan bod, verhalen over journalisten die last krijgen met de veiligheidsdiensten worden op een afkeurende toon gebracht. Internationale specialisten, die meestal een verhaal brengen dat past in de retoriek van het Kremlin, vertellen over de fraude bij de recente verkiezingen. Laat Poetin zijn Wit-Russische collega in de steek?
Haar in de boter
Dat er een haar in de boter zit, bleek al toen de Wit-Russische veiligheidsdiensten eind juli 33 Russische huurlingen in de buurt van Minsk oppakten. Volgens de regering-Loekasjenko waren zij daar om het land tijdens de presidentsverkiezingen te destabiliseren. Dat narratief past in de beweringen van de president die suggereerde dat een buitenlandse interventie zijn regime zou willen ondermijnen.
Volgens de Wit-Russische analist Arseni Sivitski is het niet ondenkbaar dat het Kremlin een ander regime in Wit-Rusland wil. Aan NRC Handelsblad vertelt hij dat Moskou verandering wil omdat Loekasjenko niet meewerkt aan een ‘uniestaat’, die een verregaande economische en politieke integratie met Rusland zou betekenen. In december zijn de onderhandelingen daarover met een sisser afgelopen toen Loekasjenko uit de vergadering wegliep. Voor de verkiezingen had de Wit-Russische president ook aan de bevolking beloofd dat hij zijn energiebeleid wilde herbekijken om minder afhankelijk te zijn van Rusland. Die woorden hoort het Kremlin niet graag.
De brutale wijze waarmee de Wit-Russische president zijn dictatuur wil veiligstellen, wordt in Moskou waarschijnlijk ook niet geapprecieerd. ‘Wellicht ergert het Poetin dat Loekasjenko de protesten zo ver heeft laten komen en ze nu op een zeer onbehouwen manier aanpakt. Poetin anticipeert
Ria Laenen beter op mogelijke bedreigingen. Hij zou beseft hebben dat Svetlana Tichanovskaja, die zich kandidaat stelde nadat haar echtgenoot, een politieke blogger, was opgepakt, een gevaar zou kunnen betekenen. Hij zou het nooit zover hebben laten komen’, zegt professor Ria Laenen, docent Russische en Euraziatische politiek (KU Leuven). Het gewelddadige optreden van de veiligheidsdiensten en de onwrikbaarheid van de president kunnen het vuur van de opstand aanwakkeren, waardoor de betogers steeds vastberadener worden en ‘een Maidan’ onvermijdelijk wordt. Dan heeft Poetin geen controle meer over de gebeurtenissen. Misschien wil hij dat Loekasjenko op tijd plaats maakt voor een Kremlingetrouwe leider, voordat de volksopstand echt uit de hand loopt.
‘Het ergert Poetin wellicht dat Loekasjenko het protest zo ver heeft laten komen en het nu op een onbehouwen manier aanpakt'
Sociale media aan banden gelegd Laenen is ervan overtuigd dat de betogers in Wit-Rusland vastbesloten zijn om Loekasjenko weg te krijgen. Nog voor de verkiezingen vertelden onderzoekers haar dat het politiek activisme nog nooit zo groot was geweest als in deze periode. De lamentabele economie en het rampzalige coronabeleid van de president hadden veel onvrede gebracht, de frauduleuze verkiezingen, waarin de president als overtuigde winnaar uit de bus kwam, waren de trigger om in opstand te komen, zegt Laenen. ‘De protestbeweging was al begonnen voor Tichanovskaja op het toneel verscheen. Ik geloof niet dat haar vlucht naar Litouwen de actiebereidheid van de bevolking zal temperen. De woede zit te diep.’
Het worden bepalende weken. De overheid heeft de sociale media aan banden gelegd, waardoor het nieuws over de opstand niet snel kan worden verspreid. In tegenstelling tot Oekraïne in 2014 kunnen de betogers niet rekenen op de steun van lokale burgemeesters. Ze staan er alleen voor. Loekasjenko wil niet buigen en Rusland mort. Hoelang zal het duren voor Kremlingezanten orde op zaken stellen?
Docent Russische en Euraziatische politiek