Het Verdrag van Sèvres is nooit uitgevoerd

In een terugblik bij de honderdste verjaardag van het Verdrag van Sèvres na de Eerste Wereldoorlog legt Mia Doornaert (DS 10 augustus) de reden voor de blijvende problemen in het Midden-Oosten bij de ‘clash of civilisations’, een uitvinding van de Amerikaanse politicoloog Samuel Huntington na de val van de Sovjet-Unie. Dat was een gemakkelijke uitleg voor de resterende wereldproblemen nadat de ideologische strijd tussen Oost en West als motor van de geschiedenis was stilgevallen.

Huntington lanceerde nog andere evidente oplossingen voor politieke problemen. ‘Adopt English’ en ‘protestant religion’ raadde hij Latino’s in de VS in het laatste artikel dat hij schreef over ‘identiteit’ (‘Who are we?’) aan. Alleen zo kon de Amerikaanse cultuur worden gered. Je kunt de vraag stellen of academici als Huntington, die ook politieke raadgevers waren van hun regeringen, de spanningen niet hebben vergroot. Denk ook aan de Golfoorlog.

Deze analyse toepassen op de relatie tussen ‘christelijk Europa’ en de ‘islamitische Levant’ is riskant. Toch is het vandaag een dooddoener, onder meer in de discussies over het probleem van de vluchtelingen uit het Midden-Oosten. Internationale spanningen duiden als een botsing van culturen is een cliché geworden, de geschiedenis is ingewikkelder.

Doornaert vergeet een van de voornaamste instrumenten voor wat ze terecht de internationale ‘koehandel in de Levant’ noemt. Vanaf de negentiende eeuw zetten de Europese mogendheden volop in op het nationalisme om het multiculturele Ottomaanse Rijk te verdelen. De Russen in de Balkanprovincies en de Kaukasus, Fransen en Britten in de Arabische gebieden. (Net daarom kozen de Turken in de oorlog voor de Duitsers.) Verdedigen van christenen of beschermen van de heilige plaatsen in het Ottomaanse Rijk waren voorwendsels. Die werden helemaal niet aangevallen. Het Verdrag van Sèvres was een culminatiepunt voor zulke ‘nationale’ oplossingen. Het Ottomaanse Rijk werd verdeeld volgens arbitraire grenzen, met onafhankelijke Armeniërs, Koerden en Grieken.

Maar het Verdrag van Sèvres is nooit uitgevoerd. De Turkse nationalist Moestafa Kemal Ataturk doorkruiste de plannen. Hij verjoeg de Grieken van het Turkse vasteland en bezette Armenië en Koerdistan. In het Verdrag van Lausanne van 1923 legde iedereen zich bij de gebroken potten neer, met massale landverhuizingen en etnische zuiveringen tot gevolg. Door de Balfour Declaration deed ook het zionisme zijn intrede als nieuwe nationalistische beweging in het Britse ‘mandaatgebied Palestina’.

Wie denkt dat die gebeurtenissen van een eeuw geleden vergeten zijn leze Les identités meurtrières van Amin Maalouf, Les Arabes et la Shoah van Gibert Achcar, en The Ottoman endgame van Sean McMeekin. De problemen met het Midden-Oosten afdoen als een ‘clash tussen culturen’ is een verregaande versimpeling van de historische feiten.