Populisten laten zich niet rechts voorbijsteken, weet Caroline de Gruyter

POPULISME Hoe de CSU van strategie veranderde tegenover de AfD, strekt tot voorbeeld, schrijft Caroline De Gruyter.

Het eerste wat Horst Seehofer deed toen hij in maart 2018 Duits minister van Binnenlandse Zaken werd, was het ministerie een nieuwe naam geven. In plaats van Bundesinnenministerium moest iedereen ineens Heimatministerium zeggen. Seehofer, van de rechts-conservatieve CSU in het Zuid-Duitse Beieren, kreeg meteen de bijnaam ‘Heimathorst’.

Zijn staf bestond uit zes mannen in pak. Die hielpen hem scherp rechtsaf te slaan inzake migratie, zoals CSUleider Markus Söder dat in Beieren deed. Zij schreven de drafts voor ongrondwettelijke pleidooien voor christelijke kruisen in schoollokalen, ‘een fundamenteel symbool van de Beierse identiteit en manier van leven’. Ze lobbyden tegen Europese sancties tegen Rusland. Ze regelden ontvangsten met de Hongaarse premier Viktor Orban.

Maar nu is Seehofer 180 graden gedraaid. En Söder ook, die intussen minister-president van Beieren is. Hun U-turn is interessant, ook voor Nederland. En voor heel Europa.

Seehofer kat niet meer op migranten. Hij probeert als EU-voorzitter zelfs een serieus Europees migratiebeleid op te tuigen met legale migratie en al. Hij zegt niet langer dat de islam ‘niet in Duitsland hoort’. En Söder steunt het grote Europese corona-steunpakket en praat over de groene economie en vrouwenrechten. Beide mannen zijn gestopt met het rituele afzeiken van Angela Merkel.

De reden voor deze draai is niet alleen dat Söder Merkel wil opvolgen als bondskanselier, als ze komend jaar afzwaait. Er zit meer achter. Lees vooral het interview met de huidige secretaris-generaal van de CSU, Markus Blume, in juni in Die Zeit. Het stond een beetje weggepropt in de krant. Zonde, iedereen zou het moeten lezen.

Eerste vraag van de journalist: wat is er met de CSU gebeurd? Blume antwoordt dat hij zich de verwarring best kan voorstellen. De CSU lijkt inderdaad wel twee partijen, zegt hij: een tijdens de migratiecrisis van 20152016 en eentje nu. Die eerste partij, de oude CSU, kopieerde alles wat de AfD deed, de grote radicaal-rechtse rivaal in Beieren. En de tweede, de nieuwe CSU, stopte daarmee. Want, zegt Blume, ‘du kannst ein Stinktier nicht überstinken’.

De CSU, vertelt hij, heeft alles geprobeerd met de AfD. Negeren hielp niet. De partij heeft eigen media en bereikt met constant provoceren en polariseren veel mensen. Tijdens de migratiecrisis draaide die machine op volle toeren. Proberen de AfD na te doen of zelfs rechts in te halen, wat

‘De Duitse conservatieven maakten begin jaren 30 een fatale misrekening door een ruk naar rechts te maken en te proberen allianties te sluiten met Hitler'

Söder en Seehofer lang deden, werkte evenmin. Populisten laten zich niet rechts inhalen. Ze bewegen gewoon verder naar rechts, zegt Blume, en dan moet jij ook verder naar rechts. Zo maak je het gedachtegoed van radicaal-rechts, een politieke stroming met antidemocratische tendensen, langzaam mainstream. ‘Aan het eind word je de donkere kant ingetrokken.’

Dit overkwam de Amerikaanse Republikeinen. Jarenlang rolden die de rode loper uit voor extreme stromingen als de Tea Party, tot ze er zelf door verzwolgen werden. Sinds Donald Trump de partij overnam, is klassiekrechts ongeveer opgehouden te bestaan.

In het boek Conservative Parties and the Birth of Democracy schrijft Daniel Ziblatt, politicoloog aan Harvard, dat je ook de Europese geschiedenis niet kunt begrijpen zonder studie van conservatieve partijen. De manier waarop zij op veranderingen reageren, bepaalt volgens hem of een democratie overleeft of niet. Zo maakten de Duitse conservatieven begin jaren dertig de fatale misrekening door een ruk naar rechts te maken en te proberen allianties te sluiten met Hitler en de nazi’s.

Daarom gingen Söder en Seehofer eind 2018 terug naar het politieke midden: omdat daar anders niemand meer is. Zij werden gematigd. Zij begonnen de AfD tegen te spreken. De CDU-CSU heeft nu bijna 40 procent in de peilingen. De Beierse AfD is, ook met dank aan corona, praktisch gehalveerd.

Je wenst een heleboel centrumrechtse partijen in Europa hetzelfde inzicht toe.