Welke ouderenzorg willen ouderen zelf?
Wat ouderen het meest vrezen, is hun autonomie verliezen. Toch gebeurt net dat wanneer ze naar een rusthuis moeten. Vraag hen eens welke oplossingen zij verkiezen, oppert Peter Janssen.
Oplossingen zeggen doorgaans meer over de mensen die ze voorstellen en toepassen dan over de problemen die ze moeten verhelpen. Woonzorgcentra benaderen het probleem van zorgafhankelijke ouderen vooral medisch en maatschappelijk. Voldoet die oplossing nog langer?
De aanhoudende coronamaatregelen maken het leven van rusthuisbewoners steeds onmenselijker en zelfs uitzichtloos, dat geeft ook Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) toe (DS 26 augustus). Hoe zou de ouderenzorg eruitzien als ouderen zelf de problemen kunnen benoemen en ook zelf oplossingen mogen voorstellen? Om die vraag goed te beantwoorden, zet ik eerst de visies op een rij die uitkomen bij het rusthuis als oplossing.
Het probleem volgens de artsen
De meeste ouderen belanden in het rusthuis via het ziekenhuis. Daar zijn ze opgenomen na een val, een plotse opstoot van een of meer chronische ziekten of een geleidelijke achteruitgang. De dokters slagen er niet in hen weer gezond en zelfredzaam te krijgen, maar ze zullen niet direct sterven. In het ziekenhuis kunnen ze niet blijven, weer naar huis gaan is evenmin een optie. Soms kan een revalidatiecentrum een uitweg bieden, maar al te dikwijls blijkt dat ook maar een tussenstop te zijn richting terminus. Vanuit medisch oogpunt vormt het rusthuis de onmisbare sluitsteen van ons geneeskundige model. Waar moeten we anders naartoe met onze zorgafhankelijke ouderen?
Het probleem volgens de zorgsector
De constante aanvoer van zorgafhankelijke ouderen noopt tot organisatie en efficiëntie. De opvang en verzorging van 80.000 ouderen pak je het best systematisch aan. Hen samenbrengen in lokale instellingen lijkt de voor de hand liggende oplossing. Zo kun je de continuïteit van de zorg garanderen. Bovendien maakt die bedrijfsmatige aanpak schaalvoordelen mogelijk en kan het talrijke zorgpersoneel overzichtelijk worden aangestuurd.
Het probleem volgens de publieke opinie
Ouderen verdienen niets minder dan het beste, daarover zijn we het allemaal eens. Maar omdat iedereen oud wil worden, en niemand het wil zijn, gaan we liever de confrontatie met aftakeling, verlies en zorgafhankelijkheid zo veel mogelijk uit de weg. Ook de coronacrisis lijkt ons niet echt wakker te hebben geschud. Hier en daar pleit een expert voor meer menselijkheid en huiselijkheid, maar het rusthuis zelf wordt niet fundamenteel in vraag gesteld. Alleen wanneer verwaarlozing of misbruik onmiskenbaar aan het licht komen, zoals na de Pano-reportage van 2017, roepen we onze verontwaardiging uit.
Het probleem volgens de familie
Het welzijn van de partner of (groot)ouder gaat boven alles. Het is dikwijls pas na veel twijfels en zelfverwijten dat familieleden beslissen om hun geliefde te laten opnemen in het
rusthuis. Alleen als andere oplossingen niet lukken, zetten ze die stap. Maar het is niet enkel de zorgafhankelijkheid van de oudere die een probleem vormt. Ook het werk en dagelijkse beslommeringen maken het voor gezinnen bijna onmogelijk om ook nog een bijkomende zorgrol op zich te nemen. Alleen al geregeld op bezoek gaan vergt moeite.
Het probleem volgens de overheid
Politici moeten hun achterban tevreden houden, maar er ook op toezien dat het budget onder controle blijft. De ouderenzorg kost handenvol geld, maar zolang drastische besparingen uitblijven, hoeven ze de belangengroepen niet te bruuskeren. Dankzij corona ziet het er zelfs naar uit dat de uitgaventaart voor de gezondheidszorg nog een tijdje groter mag worden. De mutualiteiten, vakbonden en beroepsverenigingen, die verweven zijn met de gevestigde orde, kunnen op hun twee oren slapen. De tewerkstelling en de financiering van de rusthuizen zijn veiliggesteld.
Het probleem volgens de ouderen
Wat zij het meest vrezen, en wat volgens hen het kernprobleem is van verouderen, is het verlies van autonomie. Uit talloze onderzoeken en bevragingen blijkt dat wanneer de controle over het eigen leven wegvalt, ook elk perspectief verdwijnt. Ouderen verliezen hun levenslust, laten het hoofd hangen en worden ziek. Het rusthuis is daarvan de danteske emanatie: laat varen alle hoop, gij die hier binnentreedt.
De oplossing volgens de ouderen
Een ouderenzorg die vertrekt vanuit de zienswijze van de ouderen zelf, vrijwaart de autonomie en versterkt die zo nodig. Dat heeft verstrekkende gevolgen. Artsen zullen zich moeten omscholen van geneeskundige naar preventiekundige. Ziekten vormen immers ernstige inbreuken op de autonomie en moeten worden vermeden. Dat komt goed uit, want de ziekten waarmee ouderen vooral te maken krijgen, zijn chronisch, en die kunnen niet echt genezen worden. Zij vergen een preventieve aanpak. Meer preventie zal ouderen gezond houden en uit het ziekenhuis en dus ook uit het rusthuis.
Respect en ondersteuning van de autonomie zullen de zorgsector dwingen tot een definitieve bocht richting ambulante diensten. Ouderen willen immers thuis blijven wonen. Ook de publieke opinie zal moeten bijdraaien. Daar zullen de babyboomers toe bijdragen. Toen ze jong waren, hebben ze de jeugdcultuur uitgevonden. Nu zullen ze werk maken van een ouderencultuur. Of ziet u straks Arno, Will Tura of Raymond van het Groenewoud in de cafetaria van een rusthuis, met een pamper aan in een rolstoel, bingo spelen?
Familie die de autonomie van een geliefde vooropstelt, zal minder last hebben van schuldgevoelens. De oudere is en blijft verantwoordelijk voor zijn welzijn. En ook voor de overheid kan een omslag naar het behoud van autonomie voordelen opleveren. Meer gezonde, zelfstandige ouderen thuis betekent veel minder uitgaven in de gebruikelijke residentiële gezondheidszorg.
Thuiskomen, neerploffen in de sofa na een moeilijke en stresserende dag, een knuffel krijgen van een huisgenoot, een aai geven aan je kat of hond, het is even zalig als noodzakelijk. Dat mag niemand worden ontnomen.
Ziet u straks Arno, Will Tura of Raymond van het Groenewoud in de cafetaria van een rusthuis, met een pamper aan in een rolstoel, bingo spelen?