Verwaterd
Van overal ter wereld komen ze de laatste jaren toegestroomd in onze beeldenbank: de grijze en bruine rotsmassa’s waarbij vaak alleen nog de hoogste gebieden gehuld gaan onder een pover blauwwit of vuilgrijs ijsmanteltje. Het is slechts een kwestie van tijd eer de zich terugtrekkende gletsjers – hier in Duitsland, Alaska, Italië, Noorwegen en Zwitserland (in wijzerzin) – plaatsmaken voor louter kale rotslandschappen.
De veroordeelde beul van een berucht Cambodjaans concentratiekamp is overleden. Hem was een comfortabeler einde gegund dan de duizenden gevangenen wiens dood hij op zijn geweten had.
‘Kameraad Duch’ (77), gevangenisbewaarder van het Cambodjaans strafkamp Tuel Sleng, is gisteren overleden in een ziekenhuisbed in Phnom Penh. Daarmee stierf Kaing Guek Eav, zoals zijn echte naam was, comfortabeler dan de 14.000 tot 20.000 gestraften voor wiens dood hij persoonlijke verantwoordelijkheid droeg.
Tussen 1975 en 1979 was hij hoofd van de geheime politie van de ultracommunistische Rode Khmer. Zijn slachtoffers werden gemarteld en daarna doodgeslagen in de ‘killing fields’ – met knuppels, om kogels te sparen. De geprezen ex-leraar wiskunde runde zijn gevangenis met precisie. ‘Wie toekwam, werd als dood beschouwd’, gaf hij toe.
De wereld waarin kameraad Duch functioneerde, was er een van ongemene wreedheid. De Rode Khmer stuurden stedelingen naar vernietigingskampen omdat ze een universitair diploma hadden of zelfs maar een bril droegen (hoewel leider Pol Pot zelf in Frankrijk had gestudeerd). Kinderen werden tegen bomen doodgeslagen, zwangere vrouwen ploegden uitgehongerd op rijstvelden tot een miskraam volgde. Spionage en gedwongen huwelijken waren de orde van de dag.
Zwijgen over vervlogen horror
Dat toonde de snelle ontsporing. De guerrillagroep begon als rebellenbeweging tegen het reactionaire regime van generaal Lon Nol. De Cambodjanen kreunden onder een illegale Amerikaanse bommencampagne die minstens 150.000 burgerslachtoffers eiste. Razernij daarover deed volgens Pol Pothistoricus Ben Kiernan (Yale) de steun voor de groep groeien. ‘Ze waren idealistisch, gedreven en erg gedisciplineerd’, schreef Duchs biograaf Nic Dunlop. ‘Ze spraken over het beloofde land en kregen veel aanhang bij verarmde boeren.’
De vijfentwintigjarige Duch, een voormalige gevangene van Lon Nols regime, klom snel op. Vaak had hij kindsoldaten als hulp. ‘De methodes die hij in Tuel Sleng toepaste, suggereren dat Duch de routines in de Cambodjaanse gevangenissen zag’, aldus Dunlop. ‘Martelpraktijken waren er honderden jaren ingeburgerd.’ Cambodja verloor uiteindelijk 1,5 miljoen mensen, een kwart van zijn bevolking.
In 2010, meer dan dertig jaar na de burgeroorlog, richtte huidig premier Hun Sen met de VN een straftribunaal op voor enkele kleinere vissen. ‘Wat in dat tribunaal werd besproken, ging aan veel slachtoffers voorbij’, vond voormalige stagiaire bij het tribunaal Rosemary Fowler. Arme laaggeletterde Cambodjanen raakten niet door de papiermolen van het Hof en zeiden haar dat ze ‘gefaald hadden tegenover onze vermoorde familie’.
Hun Sen was ooit zelf een Rode Khmer. ‘Hij wimpelt nu nog onderzoeken af om zichzelf en zijn entourage te beschermen’, tweette Brad Adams van de ngo Human Rights Watch gisteren.
Omdat zwijgen over vervlogen horror leefbaarder is, zijn Cambodjanen onder de dertig jaar – die tot 70 procent van bevolking uitmaken – amper bekend met dat verleden. Reuters-reporter Prak Chan Thul trof in de hoofdstad vooral apathie aan bij jongeren. De premier lanceerde net deze week een internetcensuursysteem in Chinese stijl, wat de Tiktokgeneratie zorgen baart. Protest lijkt onmogelijk. Daardoor lijkt het eens te meer alsof in het boeddhistische Cambodja repressie en onrecht al een kleine eeuw aan het reïncarneren zijn.
Giselle Nath