‘Ik blijf strijden voor gelijkheid en zekerheid, ook al vindt de rest dat oubollig’
Hoe kijkt u naar de beweging Black Lives Matter? Aan de ene kant bent u zeer gevoelig voor discriminatie en racisme, tegelijk richten de BLMvoorvechters niet zelden hun pijlen op witte, grijze mannen op sleutelposities. Voelt dat voor u een beetje ongemakkelijk of bent u vooral blij dat BLM opgang maakt? ‘Overduidelijk dat laatste. Ik voel me niet aangevallen, wel aangesproken. Uiteraard gaat dit ook over mij en mijn generatie. Toen ik vijf jaar geleden mijn 25-jarige hoofdredacteurschap vierde, gaf Mo*-auteur Olivia Rutazibwa een speech waarin ze mij, met veel humor, beschreef als male, pale and stale. Mannelijk, wit en oud. Alles wat fout is! Ik kan u zeggen: dat scherpte mijn alertheid. Ik ben heel blij dat zwarte stemmen opgang maken binnen het diversiteitsdebat. Lange tijd was dat toch vooral een zaak van Marokkaanse en Turkse spreekbuizen.’
‘Over BLM heb ik zelf nog niet veel geschreven, omdat ik nog even in de luisterfase wil blijven. Ik wil de beweging beter begrijpen en ben ook benieuwd naar hoe ze meer vorm zal krijgen. Wat we in het voorjaar zagen, was de opstand van jonge mensen die in enkele weken tijd een enorme zichtbaarheid verwierven. Ik hoop dat zij manieren vinden om zich verder te organiseren en verder te groeien qua politieke analyse, strategisch inzicht, maatschappelijk gewicht en media-aanwezigheid. Meerdere BLM-stemmen als Nadia Nsayi beseffen maar al te goed dat het niet alleen gaat om het omver duwen van standbeelden van Leopold II – hoe belangrijk dat ook is. De volgende fase gaat over rechtvaardigheid en gelijke kansen: die fase zal moeilijker zijn. Er is nog ongelofelijk veel werk en het is cruciaal dat BLM geruggensteund wordt door medestanders die niet noodzakelijk zelf te maken krijgen met racisme. Je kunt diegenen die onrechtvaardig behandeld worden en voor verandering ijveren niet aan hun lot overlaten.’
BLM krijgt behoorlijke tegenwind, zeker in de VS, waar een dreigende sfeer heerst.
‘We mogen blij zijn dat we in België wonen, waar het debat al bij al op een beschaafde manier wordt gevoerd: ook al heb je regelmatig zorgwekkende uitschuivers zoals die
racistische Facebookgroepen bij de politie. Maar in de VS is de situatie onrustwekkend, omdat het geweld daar opgepookt wordt door de president zelf. Donald Trump heeft een ongelofelijk politiek instinct en hij beseft dat hij zijn achterstand van 10 procent op Joe Biden alleen kan inhalen door geweld in de straten te creëren en zich vervolgens op te werpen als de enige sterke man die veiligheid kan garanderen. Dat doet denken aan de long hot summer van 1967 waarbij Richard Nixon aanvankelijk een hopeloze achterstand had, maar uiteindelijk toch verkozen werd. Of Trump dat ook klaarspeelt, valt nog te bezien. Maar het grote gevaar is dat de VS de komende weken onbestuurbaar worden.’
‘De zwarte woede is volkomen begrijpelijk. Maar er is geen Martin Luther King om te zeggen dat je geweld niet met geweld mag bestrijden. Terwijl mensen van hun gemeenschap door agenten verstikt of neergeschoten worden, moet een beweging als Black Lives Matter zien te vermijden dat ze in een geweldspiraal gezogen wordt waar geen winst te halen valt. Maar die terughoudendheid vraagt een enorme kracht van een beweging die geen echte leider heeft en voortdurend wordt uitgedaagd door een president die gewelddadige milities aanmoedigt.’
Wat zegt die explosieve situatie over de VS als wereldmacht?
‘De neergang is al een hele tijd aan de gang en iedereen weet dat een imperium nooit op een zachte manier ten val komt. Ten tijde van de eerste Golfoorlog in 1991 vergeleek ik de toenmalige president George H. W. Bush met iemand die een huis wil renoveren en begint met het uitbreken van de steunmuren. Trump doet net hetzelfde, maar op een veel extremere manier. Meer dan ooit vallen de brokstukken naar beneden. Het sociale weefsel wordt al dertig jaar uit elkaar getrokken, maar Trump heeft er opnieuw een stevige ruk aan gegeven. De ongelijkheid is enorm. Nu komt er ook nog een coronacrisis bij die al 180.000 doden maakte. Steeds meer Amerikaanse auteurs schrijven dat die aftakeling onherstelbaar wordt. Als daar nog eens vier jaar Trump bovenop zouden komen, weet ik niet waar we zullen eindigen.’
‘Hetzelfde geldt trouwens voor het conflict met China. Je voelt aan alles dat president Xi Jinping niet langer bereid is om zich als de leider van een tweederangsmacht te gedragen. Hij wil tonen dat hij in eerste klasse speelt en ontplooit zijn macht op een strategische manier. De VS hebben het daar bijzonder moeilijk mee en zullen steeds bitser reageren.’
Dat betekent dat Europa terechtkomt in het bowlingspel tussen de VS en China?
‘Onder president Barack Obama zag je al dat de VS op het geopolitieke toneel een minder prominente rol gingen spelen. Aanvankelijk leefde de hoop dat behalve China ook Europa dat vacuüm zou opvullen. Maar dat lukt niet echt: Europa is geen eengemaakte politieke macht die met een stem kan spreken. Als je de economische, politieke en militaire macht van alle EU-lidstaten optelt, zou het een supermacht kunnen zijn.’
‘Maar zo werkt het niet: Europa is een gebroken macht. Er bestaan te veel tegenstellingen tussen de lidstaten. De spanningen tussen Noord en Zuid en tussen Oost en West blijken te groot om in de wereld een duidelijk en assertief standpunt in te nemen. Zeker nu in vele lidstaten het nationalisme aan gewicht wint, is het ‘samen-staan-we-sterk’-gevoel weg. China en de VS hebben dan ook weinig moeite om de Europese lidstaten uit elkaar te spelen en tegen elkaar op te zetten.’
Wat betekent dat voor individuele Europese burgers als u en ik?
‘Ik vrees dat u en ik overbodig worden voor het kapitalisme van de toekomst. Niet de Europeanen, maar Chinezen en Indiërs zijn de consumenten van de toekomst. Europese middenklassers ontleenden hun gewicht lange tijd aan het feit dat ze noodzakelijk waren als consument. De filosofie van veel industriëlen was dat de werkende klasse voldoende betaald moesten worden om hun producten te kopen en om te vermijden dat ze uit onvrede voor de communisten zouden kiezen.’
‘Dat systeem is al sinds de oliecrisis van de jaren 70 in verval, maar de globalisering maakte dat de westerse productiecentra ook nog eens werden uitbesteed aan landen als China en India. Het logische gevolg van die evolutie is dat wij, Europeanen, als consument vervangbaar zijn geworden. Ik vrees dat we dat tij niet kunnen keren, temeer omdat we een economische leidende klasse hebben die toch niet echt bereid is om de groeiende ongelijkheid aan te pakken.’ ‘Misschien wel. Ik stel vast dat het tegenwoordig not done is om het nog over gelijkheid en zekerheid te hebben. Voor velen zijn dat oubollige woorden. Maar voor mij is zekerheid een belangrijke voorwaarde om gelukkig te zijn. Zonder zekerheid is een mens niet in staat om een normaal leven uit te bouwen: een huis te kopen, kinderen te laten studeren. En je wil toch ook wel dat je kinderen later een vorm van stabiliteit hebben, zodat ook zij hun leven kunnen uitbouwen. Daarvoor wil ik blijven strijden.’
‘In het begin van dit gesprek vroeg u met welk gevoel ik naar de wereld kijk. Ik zei dat ik geen pasklaar antwoord had. Maar misschien is dit wel mijn antwoord: ik wil niet pessimistisch of optimistisch zijn en ik wil zeker niet met al te veel emoties naar de wereld kijken. Maar strijdbaar wil ik wel zijn. Dat lijkt me onontbeerlijk. Blijven vechten.’
‘De zwarte woede is volkomen begrijpelijk. Maar er is nu geen Martin Luther King om BLM te zeggen dat je geweld niet met geweld mag bestrijden’