Waarom de democratie zelf de inzet wordt van de Amerikaanse verkiezingen
In Amerika wordt de democratie zelf de inzet van de verkiezingen. Vijf redenen waarom 3 november beslissend zal zijn voor verzoening of de verdere gewelddadige implosie van de Amerikaanse samenleving.
Op 3 november kennen we de naam van de nieuwe Amerikaanse president. Of niet? Coronamaatregelen die meer mensen per post doen stemmen, onvermijdelijke vertragingen, een president die het eerlijke verloop van de verkiezingen in twijfel trekt, en de dreiging van zwaar straatgeweld: tekende de eindspurt zich ooit eerder zo somber af?
In 1876 leken de VS even op een nieuwe burgeroorlog af te stevenen toen de strijd tussen twee presidentskandidaten op een totale patstelling eindigde. In 1968 werden kort voor de verkiezingen burgerrechtenicoon Martin Luther King en Democratisch presidentskandidaat Robert F. Kennedy vermoord. En in 2000 werd George W. Bush pas na meer dan een maand van hertellingen uitgeroepen tot president.
Maar nooit eerder stond de verkiezing zélf zozeer ter discussie. ‘Het is een absolute primeur dat een president tegen het Amerikaanse volk zegt dat ons democratisch systeem zelf onbetrouwbaar is’, zegt grondwetsspecialist Doug Lawrence.
1. Aanvaardt de verliezer straks de uitslag? Trump alvast niet
‘De enige manier waarop ze mij kunnen verslaan, is door vals te spelen’, zei president Trump op de Republikeinse Conventie. Ofwel wint hij, ofwel zal er sprake zijn van grootscheepse fraude. ‘Trump heeft een klimaat geschapen waardoor de enige manier waarop deze verkiezingen hun legitimiteit nog kunnen bewijzen voor zijn fans, zijn herverkiezing zal zijn’, zegt Doug Lawrence. ‘Terwijl net nu, door de pandemie, extra geduld en sereniteit nodig zal zijn om een correcte uitslag te krijgen.’
Op de vraag wat er gebeurt als Trump verliest en weigert op te stappen, antwoordde Joe Biden onlangs: ‘Ik reken op de bevelhebbers van het leger.’ Zal dat nodig zijn? Trump heeft weinig respect voor de grondwet. Hij oppert ook geregeld dat hij nog 8 of 12 jaar president wil blijven – terwijl acht jaar het maximum is.
De president laat geen kans onbenut om zijn achterban op te jutten, onrust te zaaien, de Democraten af te schilderen als een radicaal-linkse bende die een coup tegen Amerikaanse waarden voorbereidt. Met verzinsels (‘Kamala Harris heeft met haar origine niet het recht om running mate te zijn’) en loze geruchten (‘Ze hebben miljoenen stembrieven verstuurd naar dode mensen, honden en katten’) ondermijnt hij al maandenlang het vertrouwen in het democratische proces.
Het wrange is dat er wel degelijk sterke aanwijzingen bestaan dat deze verkiezingen niet eerlijk zullen verlopen, maar dan in het voordeel van Trump. De Amerikaanse inlichtingendiensten waarschuwen al maanden dat Rusland zich ook dit jaar opnieuw in de campagne mengt. Daarnaast hanteren de Republikeinen zelf uiteenlopende methodes om kiezersgroepen die naar de Democraten neigen, het gaan kiezen te bemoeilijken. Hun excuus is dat ze ‘grootschalige stembusfraude’ willen vermijden, ook al is die mythe al vaak door onderzoekers gelogenstraft.
De Republikeinen hebben ‘gerrymandering’ – kiesdistricten creatief hertekenen, in het voordeel van hun partij – in een vijfde versnelling geschakeld, viseren zwarte kiezers met desinformatie om hen het kiezen te ontraden en schaffen kiesbureaus af in regio’s waar vooral Democratische kiezers wonen.
Trump verzet zich ook tegen stemmen per post, dat tijdens deze coronapandemie sterk wordt gepromoot. Dit jaar kan dat in veel meer staten dan vroeger, maar Trump beweert dat per post een stem uitbrengen erg fraudegevoelig is. De ware reden, zeggen zijn critici, is dat uit peilingen blijkt dat vooral inwoners van grote steden (met veel Biden-aanhangers) per post willen kiezen, terwijl inwoners op het platteland (vooral Trump-fans) liever fysiek naar het stemhokje gaan. Ruim 20 procent van de Republikeinen zegt met de post te zullen stemmen, tegenover driemaal zoveel Democraten. In ‘swing states’ waar de strijd steeds erg spannend is, kan zoiets enorme gevolgen krijgen.
‘Ik wil op de avond van 3 november een uitslag hebben’, zegt Trump, hoewel dat onmogelijk wordt met de tientallen miljoenen stemmen per post, die in veel staten niet vooraf geteld mogen worden. ‘De kans is groot dat je in cruciale staten op 3 november een meerderheid voor Trump hebt, die na het tellen van de stemmen per post later omslaat in een meerderheid voor Biden’, zegt grondwetsspecialist Doug Lawrence. ‘Het is zeer plausibel dat in staten met een door de Republikeinen geleid Congres en een Democratische gouverneur, er twee brieven naar het Congres in Washington worden gestuurd – met verschillende winnaars. Zo’n patstelling is al voorgekomen, maar de kans is groot dat het nu in doorslaggevende staten gebeurt.’
Dan dreigen maanden electorale chaos. Zo’n rampscenario zou vermeden kunnen worden met een zeer duidelijke uitslag – maar hoe duidelijk is duidelijk genoeg?
2. De rassenrelaties staan onder extreme druk
‘I can’t breathe.’ De laatste woorden van George Floyd, een Afro-Amerikaanse man die op 25 mei bezweek onder het geweld van de blanke politieagent Derek Chauvin, groeiden deze zomer uit tot dé leuze van een brede, levendige protestbeweging tegen racisme. Floyd was geen alleenstaand geval van blank politiegeweld met een zwart slachtoffer, maar enkel een nieuwe naam op een almaar langere lijst.
Na elke nieuwe schietpartij met een slachtoffer van kleur reageren de Amerikanen vrij gelijkaardig. Enerzijds ontstaat een golf van medeleven, anderzijds schaart een deel van de publieke opinie zich resoluut aan de kant van de politieagenten. En daarbij wordt snel gezocht naar een manier om het slachtoffer verdacht te maken.
Vlak na de verkiezing van de zwarte senator Barack Obama tot president, was het vertrouwen zeer groot dat Amerika eindelijk een kwalijke bladzijde van zijn geschiedenis had omgeslagen. Maar de verkiezing van Donald Trump, die door white supremacists en KKK-leider David Duke werd toegejuicht, is de weerbots van Obama’s dubbele ambtstermijn. Veel Afro-Amerikanen hebben het gevoel dat Trumps slogan ‘Make America Great Again’ zoveel betekent als ‘Make Amerika White Again’. ‘White supremacists zullen uiteindelijk niet de bovenhand halen’, zegt Mark Potok, expert radicaal-rechts. ‘De demografische veranderingen zullen dat beletten, want uiteindelijk wordt blank een minderheid. Daarom vecht wit Amerika nu terug, als een dodelijk verwond dier dat zich in de hoek gedrukt voelt. Dat verklaart de witte militieleden in vooral zwarte steden.’
‘Trump heeft een klimaat geschapen waardoor de enige manier waarop deze verkiezingen voor zijn fans hun legitimiteit nog kunnen bewijzen, zijn herverkiezing zal zijn’
Doug Lawrence Grondwetsspecialist
De rassenrelaties in Amerika staan onder extreme druk. Terwijl de betogingen op straat soms uitmonden in plunderingen en geweld, profileert Donald Trump zich als de ‘law-and-order’-president, de enige die de orde weer kan herstellen. Hevige raciale spanningen en rellen op straat, en ordehandhaving als campagnethema: dat roept herinneringen op aan Richard Nixons campagne uit 1968. Volgens historici gaat die
vergelijking maar ten dele op. De rellen waren toen bloediger en dodelijker, draaiden rond ras en politiegeweld, maar ook rond de oorlog in Vietnam.
Nog een belangrijk verschil met 1968 is dat Nixon zich tijdens zijn campagne richtte naar bang blank en conservatief Amerika, maar wel vanuit de oppositie, en tégen de chaos die volgens hem onder de Democratische regering was ontstaan. Trump tracht diezelfde sfeer te creëren, terwijl hij zelf al 3,5 jaar in de cockpit zit.
3. Er is geweld op straat en een diep wantrouwen jegens de politie
Radicaal-rechtse milities, die zich rekenen tot Trumps achterban, clashen op straat met antifascistische en Black Lives Matterbetogers. In een wapenrijk land als Amerika wordt zo’n explosieve situatie snel levensgevaarlijk (volgens het project Small Arms Survey zijn er in de VS meer vuurwapens dan inwoners). Deze zomer hebben beide kanten al dodelijk geweld gebruikt. ‘In plaats van de situatie te kalmeren, wakkert president Trump de verdeeldheid juist aan’, vindt Lori McCammon (65), een gepensioneerde salesmanager uit Alma, in Wisconsin, die in 2016 voor Donald Trump heeft gestemd. ‘Door begrip te tonen voor de zeventienjarige schutter die in Wisconsin twee mensen doodde en een derde ernstig verwondde, stuurde Trump de boodschap dat het oké is om op straat te gaan en er mensen dood te schieten.’
Laat de politie radicaal-rechtse milities zomaar begaan? De video van de schutter Kyle Rittenhouse is in elk geval verontrustend, zegt Michael German, een voormalige FBI-agent die bij white supremacists infiltreerde, daarover tegen de BBC. Met de armen in de lucht, zijn geweer bungelend over de schouder, stapte Rittenhouse op de politie toe. Iemand riep dat de jongeman net mensen had beschoten, maar toch arresteerde de politie hem toen niet meteen. Het contrast met de video waarin de zwarte man Jacob Blake, in Kenosha, in Wisconsin, op klaarlichte dag zevenmaal in de rug wordt geschoten, is zeer groot. Uit beide video’s valt af te leiden welke situatie de Amerikaanse politie als het gevaarlijkst beschouwt. En een zwaarbewapende witte tiener die net twee mensen heeft gedood, is dat duidelijk niet.
Volgens Michael German nemen te veel lokale politiekorpsen ofwel uiterst rechts niet ernstig, ofwel sympathiseren ze er juist actief mee. ‘Het Federal Bureau of Investigation (FBI) waarschuwt zijn agenten al tientallen jaren dat de white supremacists en uiterst rechtse milities waarnaar het FBI onderzoek pleegt, vaak banden hebben met ordehandhavers’, stelt German in een opiniestuk voor The Guardian. Ook Mark Potok,
Lori McCammon
de expert radicaal-rechts, wijst erop dat die banden bestaan en zeker niet nieuw zijn. ‘Kijk naar de Oath Keepers, een uiterst rechtse militie die bestaat uit gewezen en huidige militairen en politieagenten, die jaren geleden in Ferguson, in Missouri, al de straat op trokken, zogezegd om “iedereen” te beschermen, wat ook toen al een leugen was.’
Als sommige milities zich bondgenoot voelen van de ordehandhavers en de straat optrekken, wijst dat tegelijk op een vermoeden dat de politie het niet alleen aan kan. Kyle Rittenhouse, die wordt beschuldigd van dubbele moord en een moordpoging, ging de straat op in Kenosha nadat er online een oproep circuleerde om ‘de straten te gaan beschermen’, een oproep die duizenden likes kreeg op sociale media. En bij minderheden is het vertrouwen in de politie, na zoveel voorbeelden van blank politiegeweld, sowieso al zoek.
Goedbedoelende agenten betalen de prijs voor al wat misloopt in hun korps. De krant Christian Science Monitor stelde vast dat er in de nasleep van de protesten om politiegeweld een stijging van misdaad is opgemerkt in vooral zwarte wijken van grootsteden als Atlanta, New York, Chicago en Detroit. Heeft de politie een stap teruggezet, en de straten verlaten? Aan de ene kant staat de gedemoraliseerde politie, ertegenover staat een gemeenschap die rouwt en die bang is.
Maar er is ook hoop, zegt Potok, want ‘voor de allereerste keer wil een aanzienlijk grote groep Amerikanen – zwart, wit en andere – eindelijk ingrijpende hervormingen in de ordediensten, die een lang en triest palmares hebben van misbruik en van brutaliteit, vooral jegens niet-blanke burgers.’ Tijdens deze presidentscampagne wordt het debat echter door leugens vervalst. Terwijl de Democraat Joe Biden meer middelen wil voor sociale programma’s en voor een betere training en opleiding van agenten, roept het Trumpkamp dat de Democraten ‘de politie helemaal willen ontmantelen’.
4. Een dodelijke pandemie waart door Amerika en een daadkrachtige reactie blijft uit
De covid-19-pandemie heeft in Amerika al 187.000 levens geëist. Het aantal werklozen in Amerika was eind juli geklommen tot dertig miljoen, een alarmerend hoog cijfer dat overeenstemt met ongeveer één op de vijf actieve Amerikanen. Tijdens de Republikeinse Conventie probeerden Trump en de sprekers die voor hem kwamen pleiten, de voorbije zes maanden uit te wissen. Over de werklozen werd met geen woord gerept. En telkens weer werd herhaald dat zo’n pandemie slechts één keer per eeuw plaatsvindt, dat niemand de uitbraak kon tegenhouden, maar dat China wel de wereldwijde verspreiding ervan had kunnen voorkomen.
In werkelijkheid nam Donald Trump tot ver in de pandemie het virus nauwelijks ernstig. Hij noemde het eerst een verzinsel, hield vervolgens lange tijd vol dat covid-19 vanzelf, op miraculeuze wijze, zou wegtrekken, suggereerde zelfs bleekwater als ‘geneesmiddel’ tegen het virus en trok geregeld de wetenschap rond covid in twijfel. Hij retweette ook een tweet van iemand die beweert dat er niet meer dan 180.000 covid-doden zijn gevallen, maar slechts 9.000.
Trumps medestanders opperen ook nog dat de president juist snel handelde, door de grenzen te sluiten, en prijzen de overheid om de goedkeuring van een omvangrijk economisch steunpakket. Dat kon echter niet beletten dat de Amerikaanse economie naar schatting 100.000 kleine bedrijven verloor.
5. De leugen regeert
De factcheckers van The Washington Post naderen de kaap van de 20.000 leugens sinds Trump 3,5 jaar geleden president werd. Veel Democraten vinden dat Biden debatten met Trump moet weigeren – omdat debatteren zonder minimumnormen over waarheid en onwaarheid niet mogelijk is.
Alles wijst er immers op dat Trump verder gaat op hetzelfde elan. Zo werden de media deze week al verwittigd dat er eind oktober (net voor 3 november) ‘belangrijk nieuws zal worden aangekondigd over een doorbraak inzake het vaccin tegen corona’.
Op de Republikeinse Conventie werd het voorgesteld alsof de VS de coronacrisis beter onder controle hebben dan om het even welk ander land, en de economie heel sterk aan de beterhand is.
Trump zelf promoot voortdurend One America Network, een tot voor kort obscuur kanaal dat een gat in de markt gevonden heeft – réchtser nog dan Fox News, en nog onbeschaamder pro-Trump. Zulke fenomenen vergroten nog de extreme polarisering in een land waar een flink segment van de bevolking afgesloten leeft van min of meer objectieve nieuwsgaring.
Niet dat Trump Fox News nu helemaal heeft afgezworen. Maandag was hij er nog te gast voor een interview waarin hij diverse samenzweringstheorieën promootte. Zo zei Trump: ‘Een vriend van me zat laatst op een vliegtuig boordevol gespuis in zwarte uniformen, op weg naar Washington om de Republikeinse conventie te belagen.’ Het lijkt pure recyclage van een samenzweringstheorie die al maanden op extreemrechtse websites circuleert over een leger van gewelddadige antifascisten dat door de joodse miljardair George Soros wordt gefinancierd.
In dit toxische en gevaarlijke klimaat begint Amerika aan de eindspurt van wellicht zijn belangrijkste verkiezing ooit.
‘Door begrip te tonen voor de 17-jarige schutter die in Wisconsin twee mensen doodde, stuurde Trump de boodschap dat het oké is om op straat mensen neer te schieten’ Salesmanager uit Alma