Lenen kost geld. Ook in de bib

Auteur Jeroen Olyslaegers kreeg van Theaterbib Open Doek de vraag zijn theaterteksten via een onlineplatform gratis ter beschikking te stellen. Hij weigerde en greep de vraag aan om een punt te maken. ‘Niks meer gratis. Nooit meer.’

Waarom post Jeroen Olyslaegers deze anekdote op Facebook? Olyslaegers kreeg van Theaterbib Open Doek, de koepelorganisatie van amateurtheater, de vraag om zijn theaterteksten gratis online ter beschikking te stellen. Op zijn Facebookpagina schrijft hij: ‘Ik heb gevloekt en geweigerd. En ik roep u (zijn medeauteurs, red.) op om mijn voorbeeld te volgen. Dit gaat over ons werk, het uwe en het mijne. En ik weiger dus ook in de hoop dat ik zo onze gemeenschappelijke belangen ondersteun.’

‘Ja, voor ons zijn bibliotheken zeer belangrijk. Ze bewaren het geheugen. En nee, mensen die bibliotheekwerk verrichten, zijn geen profiteurs of dieven. Zij houden van boeken. Wij ook.’ Maar, schrijft Olyslaegers: ‘Slechts weinigen van hen lijken te beseffen wat wij als auteurs moeten verdringen om bibliotheken te verdedigen of te accommoderen. Want iedereen lijkt het wel normaal te vinden dat schrijvers niet fatsoenlijk worden vergoed in vergelijking met onze buurlanden. (...) Soms begint respect met dit: show me the money.’

Joke Quaghebeur, directeur Open Doek, schrok even toen ze vanmorgen de Facebookpost van Olyslaegers las. ‘Onze woordvoerder zei het mooi: hij schiet niet op een olifant, maar op een konijntje. We zijn een kleine organisatie.’ Ze benadrukt dat Open Doek ondertussen met Olyslaegers in gesprek is. ‘Onze passie voor tekst is even groot en ook wij zijn voorstander van een correcte vergoeding van auteurs. Tegelijkertijd is het onze missie om theaterteksten zo breed mogelijk ter beschikking te stellen bij amateurgezelschappen.’

Is er een link met e-boeken in gewone bibliotheken?

Als we hem bellen, legt Olyslaegers die link in elk geval wel. Sinds vorige week is het in 165 Vlaamse en Brusselse bibliotheken mogelijk om e-boeken uit te lenen. In een opiniestuk vroeg Matthijs de Ridder, auteur en de voorzitter van de Vlaamse Auteursvereniging (VAV), zich afgelopen maandag in De Standaard af hoe het precies zat met de vergoeding voor auteurs per uitgeleend e-boek.

‘Wij, als auteurs, hebben er totaal geen zicht op hoeveel we krijgen per uitgeleend digitaal exemplaar’, zegt ook Olyslaegers. ‘Oké, nu worden er wellicht nog weinig e-boeken uitgeleend. Maar het is wel het model van de toekomst. Het wordt een almaar groter deel van de koek. En wij hebben er helemaal niets over te zeggen. Terwijl het wel over ons werk gaat.’

Olyslaegers pleit daarom voor solidariteit onder auteurs. ‘Schrijvers zijn doorgaans erg op zichzelf gericht’, zegt hij. ‘Maar in verspreide slagorde gaan we dit keer nergens geraken. Ik roep iedereen op om zich aan te sluiten bij de Vlaamse Auteursvereniging zodat zij voor ons een billijke vergoeding kan afdwingen.’

Worden Vlaamse auteurs vergoed

als hun boek in de bieb ligt?

Ja, de bibliotheek koopt het boek en vervangt het doorgaans na twaalf uitleenbeurten. Voor gewone papieren boeken geldt bovendien de regeling dat de Vlaamse overheid voor elke uitleenbeurt drie eurocent uitkeert. (Dat is een regeling waarover Open Doek ook met het kabinet van de minister van Cultuur in gesprek is.) Zeventig procent daarvan gaat naar de auteur, de rest naar zijn of haar uitgever. In Nederland ligt dat bedrag op 10,7 eurocent, in Noorwegen ligt het nog hoger. ‘Een auteur als ik kan aan het einde van het jaar een ijsje kopen van dat bedrag’, zegt De Ridder. ‘Maar voor een goed verkopende kinderboekenschrijver kan het wel oplopen tot 2.000 euro per jaar. Dan wordt het wel een belangrijk deel van je inkomen.’

Geldt die regeling ook voor e-boeken?

Neen, niet automatisch. Dat wil niet zeggen dat schrijvers geen vergoeding zullen krijgen voor uitgeleende e-boeken. Cultuurconnect, het digitale steunpunt voor bibliotheken, werkt voor het uitlenen van e-boeken samen met Standaard Boekhandel. Die onderhandelt nu met elke uitgeverij een aparte overeenkomst. ‘De contracten zijn vertrouwelijk. Het is dus een mysterie hoeveel de auteurs precies gaan krijgen’, zegt de Ridder.

Vanwege die ondoorzichtigheid geeft de VAV zijn leden in een nieuwsbrief het advies ‘om contractbepalingen voor elektronische exploitaties waar géén concrete vergoedingen tegenover staan, te schrappen uit het auteurscontract’.

‘Een licentie voor een e-boek kost een bibliotheek tot zes keer meer dan de aankoop van een papieren exemplaar. Dus de uitgevers krijgen wel geld’

Jan Braeckman

Cultuurconnect

Jan Braeckman van Cultuurconnect heeft begrip voor de frustratie van de auteurs. ‘Maar een licentie voor een e-boek kost een bibliotheek tot zes keer meer dan de aankoop van een papieren exemplaar. Dus de uitgevers krijgen wel geld. Bovendien zijn de voorwaarden veel strenger. Op vraag van het ministerie proberen we een vork overeen te komen waarbinnen de vergoeding voor de auteurs moet liggen. We zijn hierover met hen nog in gesprek. Daarom vind ik het jammer dat de auteurs ervoor kiezen dit debat via de pers te voeren.’