De toekomst van toerisme is lokaal, bij de Oostendse garnalenvisser
Als sardienen opeengepakt met een goedkope vlucht richting een exotische bestemming: door corona is het niet langer vanzelfsprekend. De toekomst van toerisme ligt dicht bij huis. Bij de Oostendse garnalenvissers, bijvoorbeeld.
Garnalen vissen op de Noordzee: ligt daar de toekomst van toerisme? Specialisten die reizen een warm hart toedragen, menen van wel. Ze vinden dat we minder ver moeten reizen, en niet allemaal samen moeten troepen in enkele steden of op overvolle stranden. Dat we trager moeten reizen, met meer aandacht voor de lokale gemeenschap. Dat we een plek beter zullen waarderen als we haar verhaal kennen.
In Oostende kan dat. Naast het oude centrum met zijn winkels, restaurants en volle stranden ligt de veel rustigere oosteroever. Je steekt over met de pont, wandelt naar het Visserijdok, en hoort de oude Crangon al van een afstand tuffen. De Crangon is een houten vissersboot uit 1964, een stuk erfgoed dat bijna dagelijks uitvaart met toeristen, op zoek naar garnalen.
Reder Willy Versluys redde de boot liefdevol van de sloop en bedacht een plan om haar in leven te houden. Ze neemt tot twaalf betalende passagiers mee per vaart. Zij zien hoe de garnalen gevangen en meteen gekookt worden in een oude ketel, helpen ze te sorteren, leren ze te pellen en te proeven. Na afloop krijgen ze een kilo mee naar huis. Ondertussen vertellen ex-vissers aan boord sterke verhalen over hoe het vroeger ging, en wijzen ze de pietermannekes in het net aan.
Geld brengt het niet op – de winst zit in het feit dat de Crangon nog vaart. En na twintig jaar hebben al minstens 20.000 bezoekers op het schip kennisgemaakt met de grote grijze noordzeegarnaal, hoofdspeler in een lokaal verhaal.
Marokkaanse noordzeegarnalen
In coronatijden krijgen zulke kleine verhalen extra aandacht, omdat de reissector – goed voor 9 procent van onze arbeidsmarkt – zo’n klap kreeg dat hij aanvankelijk tot zo goed als nul, en in de zomer tot de helft van zijn omzet gereduceerd werd. De waanzinnige strategie om klanten massaal met goedkope vluchten naar een beperkt aantal bestemmingen te voeren, is het voorbije halfjaar uiterst kwetsbaar gebleken.
‘We hebben zelf drie wandelingen door Gent samengesteld en geven onze gasten advies. Dat is de ziel van toerisme’
Kenzo Krijgsman Medeeigenaar B&B Graaf
Het antwoord? Diversifiëren op alle vlakken. In Reizen naar morgen pleit cultuursociologe Giselinde Kuipers
(KU Leuven) voor meer alternatieve bestemmingen. ‘Die moeten wegblijven van de platgetreden paden en mensen aanspreken door hun authenticiteit.’
Authentiek is Willy Versluys zeker. Als kind wilde hij archeoloog worden, en die interesse leefde voort toen hij reder werd. ‘Met de Crangon wil ik ook de Vlaamse liefde voor de zee opkrikken. Ik kijk jaloers naar Frankrijk, waar elke haven zijn feesten heeft. Hier ontbreekt die trots, de hele maritieme visserijcultuur is zelfs aan het verdwijnen. De Oostendse vissersfeesten stopten in 2008. Onze “noordzeegarnalen” in de supermarkt, die gepeld worden in Marokko en teruggevlogen worden, zitten vol bewaarmiddelen. Dat kan niet anders, want een gepelde garnaal blijft maximaal twee dagen goed.’
Om zijn ‘Purusgarnaal’ op de markt te brengen, heeft hij jaren gezocht naar een betere bewaarmethode, en hoe garnalen mechanisch te pellen. Dat is gelukt, maar inmiddels blijven er te weinig bootjes over die garnalen vissen om een dagelijks aanbod te hebben. Dus is hij ze zelf beginnen te kweken. Of hoe authenticiteit hard werken kan zijn.
Persoonlijke welkomstmail
Van wezenlijk belang voor het toerisme van de toekomst is enig gezond chauvinisme. Uit een recent onderzoek van de National Trust, de Britse erfgoedbewaarder, komt naar voren dat 86 procent van de ondervraagden zijn plek beschouwt als deel van zijn identiteit en een bron van welzijn. Zo’n plek willen ze voor de toekomst bewaard en beschermd zien. Het Vlaamse Agentschap Onroerend Erfgoed stelde vast dat 66 procent van de Vlamingen daar ook actief over wil meedenken.
Dat is een sterke basis voor toerisme. ‘Een regio die zich als een gelukkig geheel en met een eigen verhaal profileert, trekt mensen aan’, zegt de Nederlandse professor Welzijnseconomie Paul Frijters. Dat kan niet zonder de inbreng van de bewoners: ‘Net hun enthousiasme maakt de regio gelukkiger én productiever.’ Enthousiasme stralen Gwynn Coumans en Kenzo Krijgsman zeker uit. In de Gentse binnenstad startten ze drie jaar geleden Graaf op, een bed and breakfast. De drie kamers heten Margriet, Olga en Emile. Elk heeft een eigen kleur en karakter, en vooral ook een fijn eigen design. Coumans: ‘We wilden lokaal denken, en het viel ons op hoeveel jonge designers hier nagenoeg verborgen werken. Dus stuurden we een uitnodiging. De respons was massaal. Nu geven we hier een platform aan zowat veertig ontwerpers. De bezoekers, toeristen van alle leeftijden, weten dat steeds beter, en reserveren zelfs vaak op kleur. En wij sturen hen, als ze dat willen, door naar de ontwerpers.’
Ze willen mensen ontvangen ‘op een leuke manier’. ‘En in het begin ook “organisch”, via mondreclame’, lacht Krijgsman. ‘Maar we hebben ervaren dat je niet kan zonder booking.com. Ik had het daar moeilijk mee, want die aanpak is heel praktisch maar ook onpersoonlijk. Nu sturen we elke nieuwe boeker meteen een persoonlijke welkomstmail, om toch een connectie te leggen. Wij zijn geen robots, maar Gwynn en Kenzo. Dat wordt enorm geapprecieerd.’
In hun eigen leefkeuken zijn de gasten ook welkom, en daar ontstaat vaak een gezellige sfeer. ‘Die mensen zijn met vakantie, en daarom alleen al opgewekt’, zegt Krijgsman. ‘Dat vinden wij fantastisch, en zo zijn we des te gemotiveerder om hen Gent te helpen verkennen. We hebben zelf drie wandelingen samengesteld, geven advies, vertellen over onze stad. Dat is de ziel van toerisme: ik vind het geweldig om gasten te soigneren, een nieuw verhaal over schoonheid door te geven. En zij voelen zich verbonden met ons. We geven, we nemen: het is dubbele winst’.
Échte krab
Rik Vera, oprichter van het ‘inspiratiebedrijf’ Nexxworks, vindt dat het tijd wordt om een ecolabel te plakken op reizen, zoals bij koelkasten, ‘zodat je behalve de prijs meteen ook de impact ziet van je reis’. ‘En waarom zouden we niet belast kunnen worden op het soort reizen dat we boeken?’ Daarmee sluit hij aan bij de World Tourist Organisation van de Verenigde Naties, die duurzaamheid de nieuwe dwingende opdracht noemt.
Toerisme Vlaanderen heeft de voorbije jaren tientallen toeristische plekken en organisaties opgelijst die de duurzame aanpak al uitdragen. Daarbij zitten de Center Parcs, die hun ‘goede en groene daden’ inschakelen in de zeventien klimaatdoelen van de Verenigde Naties. Labiomista staat ook op de lijst, een artistiek-toeristisch kunstproject in Genk dat toeristen en lokale bevolking wil verbinden. Verder gaat het om abdijen, stadstuinen, hotels, jeugdherbergen, gidsbeurten, doe-centra en dies meer die focussen op de lokale input en geschiedenis.
En er is ook Cierk, op de Oostendse oosteroever, waar luxueuze flatgebouwen het oude visserscentrum in ijltempo gentrificeren. Willy Versluys installeerde er in zeven oude pakhuizen een ‘ervaringscentrum’ waar mensen vis kunnen proeven (en ook zuivel, groenten, vlees). Alles is artisanaal en korte keten en ‘echt’, zegt Versluys, die ecologische bezorgdheid paart aan maritiem enthousiasme en enige pedagogische ambitie. ‘Wij serveren échte krab, en u zou ervan opkijken hoeveel mensen moeten wennen aan die smaak. Onze kibbeling is gemaakt van steenschol. We serveren het zonnevisje, even onbekend als lekker. Cierk verbindt een oud streekverhaal met nieuwe stedelijke ontwikkelingen.’
Vlaams minister van Toerisme Zuhal Demir (N-VA) is alvast voorstander. Ze stelde Reizen naar morgen gisteren voor in Brugge en hekelt de ‘serieel geproduceerde beleving’ van massatoerisme en de ‘schimmige circuits van de nieuwe huisjesmelkers’. Na de coronacrisis moet het anders, zegt ze. Een nieuw evenwicht tussen bewoners, bezoekers en ondernemers is nodig.
Souvenir grissen en verdwijnen
In steden als Amsterdam, Barcelona en Venetië, maar ook in kleinere plekken als Hallstatt (Oostenrijk) en Collonges-la-Rouge (Frankrijk), die nog geen duizend inwoners tellen, strijken elk jaar miljoenen toeristen neer die er hun foto’s nemen, een souvenir meegrissen en weer verdwijnen. Wat zij niet doen: betalen voor de ecologische kosten van hun massale aanwezigheid, stilstaan bij de ravage die ze aanbrengen in het sociaal-culturele profiel.
Een enorme mentaliteitswijziging is nodig, vinden experts wereldwijd, ook omdat reizen mensen over grenzen heen leert te kijken en een ideaal instrument kan zijn om de wereld wat meer geweten te schoppen. ‘Het gaat ondernemers zeker aan om mee te denken over dit verhaal van duurzaamheid en overconsumptie’, zegt Danny Van Assche, gedelegeerd bestuurder van Unizo, in Reizen naar morgen. ‘Maar ook de overheid moet investeren en structuren uitzetten, bijvoorbeeld door de auto in toeristische gebieden terug te dringen.’
En in deze coronatijden zal die steun nodig zijn, al toont de sector veel veerkracht en zelfredzaamheid en blijkt idealisme een sterk fundament. ‘Zonder subsidie van de overheid zou ik de Crangon niet kunnen onderhouden’, zegt Willy Versluys. ‘We zijn erkend als opengesteld varend erfgoed. Verder is de steun beperkt: Oostende biedt alleen wat passieve promotie. En Cierk krijgt nu natuurlijk klappen, maar dat is een verhaal dat de komende jaren nog moest openbloeien. Ach, ik doe dit alles niet voor het geld, wel omdat dit ons erfgoed is, en opdat het zou voortleven. Dat geeft me meer voldoening.’
Ook in Gent kreeg Graaf in het voorjaar een enorme klap, ‘en nu ontvangen we 10 procent van de klanten van 2019’, zegt Kenzo Krijgsman. Dat zijn er dus zes per maand. ‘We kunnen het redden omdat we allebei ook voltijds werken en de afbetaling van onze B&B niet laten afhangen van zijn inkomsten’, zegt hij. ‘We zijn hieraan begonnen om mensen te ontmoeten en omdat we dit grote huis wilden delen. Zonder gasten hebben we natuurlijk wel onkosten, dus het moet niet te lang duren. Wachten dus op voorjaar 2021, op het vaccin. Maar vooral op nieuwe bezoekers.’
‘Ik wil de Vlaamse liefde voor de zee opkrikken. De trots ontbreekt, de hele maritieme visserijcultuur verdwijnt zelfs’
Willy Versluys Reder