Ylva Johansson: ‘Laten we migratie weer als normaal beschouwen’
Haar migratieplan rechts? De Zweedse eurocommissaris Ylva Johansson is niet onder de indruk. ‘Het recht op asiel is fundamenteel. Maar voet zetten op Europese bodem betekent niet dat je hier sowieso jarenlang kunt blijven.’
‘Elke maand dat er geen werkend Europees migratiesysteem is, verliezen we steun om migranten op te vangen. Onze burgers smeken dat we dit beter managen.’ Ylva Johansson, de Europese commissaris voor Binnenlandse Zaken, windt er geen doekjes om. Het huidige beleid faalt en is onwerkbaar.
We spreken haar in een groot kantoor op de negende verdieping van het Berlaymontgebouw. Het zijn drukke dagen voor de Zweedse, vol interviews en gelobby. Ze zit op een Scandinavische designzetel en heeft haar hakken uitgeschopt onder tafel. ‘Migratie is geen hogere wiskunde. We moeten dat in goede banen kunnen leiden.’
Woensdag kwam ze daarom met een nieuw migratieplan van 500 pagina’s. Daarin ligt de focus op kortere asielprocedures en een beter terugkeerbeleid voor wie afgewezen wordt. Tegelijk zit er een complex solidariteitsmechanisme in, waardoor landen die zelf geen vluchtelingen willen opnemen in de plaats daarvan de terugkeer van migranten op zich kunnen nemen, of 10.000 euro per asielzoeker kunnen betalen voor de operationele kosten van opvang en hervestiging.
Van alle kanten kwam meteen kritiek. De Hongaarse premier Viktor Orbán en enkele van zijn collega’s uit Centraal-Europa vinden het plan te laks. Zij willen niet managen, maar tegenhouden. Analisten spraken in The New York Times van ‘vaag en legalistisch wensdenken’ en ngo’s vrezen dat de rechten van migranten verder geschonden worden.
Johansson, een sociaaldemocrate, lijkt weinig onder de indruk en verdedigt haar voorstellen, maar ze weet ook dat haar ‘poging tot een performant compromis’ nog door de bureaucratische vleesmolen moet. ‘We zullen zien hoeveel men dit nog wil afzwakken. Ik geloof dat dit een typisch sociaaldemocratisch plan is. We managen, maar blijven humaan.’
Critici zien in dit plan vooral een poging om asielzoekers af te schrikken. Is dit een rechts voorstel?
‘Integendeel. Mijn doel is garanderen dat wie recht heeft op asiel, ook echt welkom wordt geheten in Europa. In dit plan verdedigen we het fundamentele recht van iedereen om asiel aan te vragen. Daarom willen we dat iedere lidstaat een onafhankelijk controleorgaan installeert dat eventuele illegale pushbacks kan onderzoeken en tegengaan.’
‘Maar wie geen recht heeft op asiel, móét worden teruggestuurd. Dat gebeurt nu veel te weinig. Slechts één op de drie afgewezen asielzoekers keert terug. Die mensen blijven jarenlang in onzekerheid hangen. Ze krijgen kinderen, gaan naar school en worden verliefd, dan wordt het steeds moeilijk om ze terug te sturen. Kortere en meer efficiënte procedures zijn hoognodig. Zo kunnen we het businessmodel van smokkelaars echt ondergraven. Voet zetten op Europese
bodem mag niet betekenen dat je hier sowieso jarenlang kunt blijven.’
U wil asielprocedures optuigen aan de buitengrenzen en binnen twaalf weken laten bepalen of iemand asiel krijgt. Dat klinkt mooi, maar is het haalbaar?
‘Op dit moment duren de asielprocedures in Griekenland drie à vier maanden. Sinds begin dit jaar is daar veel verbeterd. Volgens mij is twaalf weken zeker haalbaar.’
Op Lesbos zitten op dit moment migranten die meer dan een jaar moeten wachten op een eerste gesprek voor hun asielaanvraag ‘Dat komt door een historische achterstand van dossiers – die moeten we wegwerken. Als de Europese lidstaten dit plan van de Commissie goedkeuren, komt er extra capaciteit om de procedures snel te laten verlopen. En als er bij uitzondering toch een asielprocedure is die langer duurt, kan die na de termijn van twaalf weken alsnog aansluiten bij het bestaande asielsysteem.’
Ngo’s maken zich zorgen over de plannen om asielzoekers op te sluiten aan de grens. Dat gaat volgens hen in tegen de Conventie van Genève.
‘We hebben geen nieuwe voorstellen op het vlak van opsluiting, alles wat we voorstellen is nu al mogelijk onder de juiste voorwaarden. Natuurlijk respecteert dit plan de Conventie van Genève en onze eigen verdragen. We zullen nooit accepteren dat iemand wordt opgesloten omdat hij een asielzoeker is.’
‘Ik stel trouwens voor dat we migratie wat minder dramatiseren en opnieuw als iets normaals gaan beschouwen. We hebben migratie nodig in Europa. Vorig jaar reikten we daarom bijna 3 miljoen verblijfsvergunningen uit. Tegelijk kwamen er 140.000 mensen op irreguliere wijze naar Europa. Voor die laatste groep dient dit plan, we moeten dat beter managen.’
U legt veel nadruk op een performanter terugkeerbeleid, maar dat was al een prioriteit in de vorige legislatuur en we lezen weinig nieuws. Waarom zou het deze keer wel lukken?
‘De EU heeft al akkoorden voor terugkeer met 24 landen, maar ze werken niet allemaal even goed. En we zien dat verschillende Europese lidstaten onze akkoorden op verschillende, niet altijd even efficiënte manieren gebruiken. Neem Afghanistan. Weinig lidstaten slagen erin om uitgewezen Afghanen terug te sturen naar veilige gebieden in het land. Maar de lidstaat die ik het beste ken (Zweden, red.) slaagt daar wel goed in. We moeten uitzoeken hoe dat komt en beter samenwerken. Het zijn zeker niet altijd degene die het hoogste woord voeren die het beste terugkeerbeleid hebben.’
‘Het asiel- én terugkeersysteem moet Europeser worden. Daarom stel ik voor een coördinator aan te stellen voor terugkeeroperaties. Daarnaast willen we een netwerk uitbouwen van experts uit alle lidstaten die op dit domein nauwer samenwerken. En we willen nieuwe terugkeerakkoorden sluiten en de akkoorden die nu niet goed werken vernieuwen. We kunnen daarvoor eventueel de visumprocedures van herkomstlanden bekijken.
‘Neem jullie mensen terug of we passen de visumprocedure aan.’ Dat klinkt als een dreigement
‘Ik wil niet spreken over dreigementen, maar over partnerschappen uitbouwen. We hebben elkaar nodig. Voor ons is het belangrijk dat landen hun burgers terugnemen en ons helpen in de strijd tegen mensensmokkelaars. In ruil kunnen wij hen helpen bij het managen van migratie, met investeringen in hun economie en onderwijs, of met de uitbouw van legale migratieroutes. Ik wil dat minder mensen op illegale manier naar Europa komen, maar ik wil niet minder migranten en vluchtelingen. Daarom wil ik inzetten op hervestiging en legale arbeidsmigratie. We hebben hen nodig, zowel hoog- als lagergeschoolden.’
Uw plan spreekt ook over een bindend solidariteitsmechanisme met diverse opties. Het komt zeer ingewikkeld over. Dit zal niet werken.
‘Toch wel. Ik zal een voorbeeld geven. Als een land onder druk staat, zoals Malta vandaag, blijkt dat een meerderheid van die migranten niet zal kunnen blijven maar teruggestuurd moet worden. Malta heeft de diplomatieke spiermassa niet om dat allemaal te organiseren. Dus daar komt die solidariteit kijken. Een land als Zweden kan dan aanbieden om honderd personen die in aanmerking komen voor bescherming over te nemen, en daarnaast de verantwoordelijkheid te nemen om tweehonderd afgewezen Marokkaanse asielzoekers van Malta terug te sturen naar Marokko. Het zou dan aan de Zweedse autoriteiten zijn om die tweehonderd te identificeren, hun reisdocumenten te regelen, enzovoort. Lidstaten die liever geen vluchtelingen overnemen, zouden zich in de plaats kunnen specialiseren in het terugsturen naar een bepaald land. Zo kan het een win-win worden.’
Wat als steeds meer landen kiezen voor terugsturen en niemand nog vluchtelingen wil overnemen van Italië, Malta en Griekenland? Het draagvlak voor migratie daalt overal. ‘Dat is een mogelijkheid, maar ik denk niet dat het snel zal gebeuren. Je ziet nog steeds veel welwillende landen. Zij vragen vooral dat het beter georganiseerd wordt, dat asielzoekers die geen recht op bescherming hebben worden teruggestuurd en dat iedereen zijn steentje bijdraagt.’
Landen als Polen en Hongarije hebben het vorige spreidingsplan van vluchtelingen straffeloos naast zich neergelegd. Waarom zouden ze deze keer wel akkoord gaan? ‘Dat is mijn grote missie, om een compromis te vinden dat voor alle lidstaten verteerbaar is. Het klopt dat de wensen van onze lidstaten soms ver uit elkaar liggen. Toch heb ik de indruk dat we met dit plan in de hand een compromis kunnen vinden dat werkt. (Orbán keerde zich donderdag, nadat dit interview werd afgenomen, tegen het plan omdat het niet voorziet in hotspots buiten Europa, red.). Maar ook als dit voorstel wordt aanvaard, zullen niet alle problemen plots opgelost zijn. Ik heb geen toverstokje en het blijft grotendeels de verantwoordelijkheid van de lidstaten. Maar dit zal het wel verbeteren.’
Het aantal irreguliere aankomsten is met 90 procent gedaald, vooral door dubieuze deals zoals die met milities in Libië en vanwege de slechte behandeling van vluchtelingen in Griekenland. Kan Europa nog geloofwaardig voor mensenrechten pleiten?
‘Ik ben het er niet mee eens dat foute deals de reden zouden zijn dat migratie gedaald is. De meeste migranten in Libië wilden niet naar Europa komen. Die hebben we helpen terugkeren. En samen met de Verenigde Naties helpen we vluchtelingen te ontsnappen uit Libië. Er zullen altijd irreguliere aankomsten zijn, maar ik denk dat dat nog teruggeschroefd kan worden. Dat hoeft niet te betekenen dat we minder moeten doen. De Europese Unie is een internationale speler en zal dus ook haar deel moeten doen in de opvang van vluchtelingen wereldwijd. Maar dus liefst georganiseerd, met een vliegtuig hervestigd, niet met een bootje.’
Er was nochtans een plotse daling van het aantal aankomsten in Italië. Ontkent u dat toen geheime deals hebben plaatsgevonden?
(lacht ongemakkelijk) ‘Ik denk dat het goed is dat ik dat niet ontken, want ik heb niet alle informatie over hoe Italië zich gedraagt. Maar we doen ook veel dingen die goed zijn, als Europa. Ik denk dat het goed is dat we de Libische kustwacht steunen om reddingsoperaties te verrichten in de eigen wateren.’
Ook als de geredde drenkelingen worden teruggebracht naar detentiekampen waar ze gefolterd worden?
‘Wat je situatie ook is, ik denk niet dat het een oplossing is om je leven te riskeren in Libië en smokkelaars te betalen voor een potentieel dodelijke boottocht. Vandaag sterven nog steeds heel wat mensen onderweg aan verdrinking. Het is niet omdat de situatie in Libië verschrikkelijk is, dat je moet toelaten dat smokkelaars migranten naar Europa varen.’
en hebben bericht dat Griekenland illegale pushbacks verricht. Toch komt er maar weinig kritiek van de Commissie. Waarom?
‘We geven wel kritiek, maar als er pushbacks plaatsvinden – ook als er veel bewijzen zijn – is het de verantwoordelijkheid van de lidstaat om dat te onderzoeken en te stoppen. De Commissie heeft daarvoor geen mandaat. Daarom stel ik voor dat elke lidstaat een onafhankelijk controleorgaan opricht. Als dat orgaan dan zijn werk niet goed doet, is het voor mij makkelijker om in te grijpen.’
Kasper Goethals, Bart Beirlant
‘Ik wil niet minder vluchtelingen en migranten. We hebben hen nodig, zowel hoogals lagergeschoolden’
‘Het is niet omdat de situatie in Libië verschrikkelijk is, dat je moet toelaten dat smokkelaars migranten naar Europa varen’